30.11.2015 Җәмгыять
Сугыштан соңгы бик авыр еллар. Фәгыйлә әби, балалар ачтан үлмәсен дип, чуваш авылларына дога укып өшкереп йөрергә чыгып китә. Заманына күрә бер генә дога белсә дә, ул аның ахырын бик әйбәт теләкләр белән тәмамлый торган була. Бервакытны малае Сәлимне дә үзе белән алып бара.
– Мәтүки, мәтүки, сидики-сидики, буки-буки, әпсен-төпсен, бөтен авыруың бетсен, каян кердең шуннан чык, – дип, күп итеп кабатлап, куллары белән ышкый-ышкый, төкереп өшкерә башлагач, малае көлеп җибәрә. Әби, башын күтәрмичә генә: “Көлмә-көлмә, Сәлим улым! Сиздерәсең, бер пот оннан биздерәсең, түзсәң түзеп тор, түзмәсәң, чыгып тор!” – ди. Нәтиҗәдә боларга “Мәтүк” кушаматы тагылып кала. «Америк Сөләйман» Сөләйман абый сугыштан, бер үлгән нимеснең аягыннан салдырып, өр-яңа ботинка киеп кайта. Авылда бар кеше дә, бу ботинкага кызыгып: “Кайдан алдың?” – дип сорыйлар. Сөләйман абзыйның ниместән салдырдым дип әйтәсе килми. – Американский ботинка – миңа “америклар” бүләк итеп бирделәр, – дип мактана. Шуннан “Америк Сөләйманы” дигән кушамат үзенә дә, балаларына да тагылып кала.
«Ир булдык Әсхате» Көннәрдән бер көнне 17 яшьлек Әсхать әнисенә: “Минем тавык ите ашыйсым килеп китте, әллә ир булдым инде”, – ди. Авыр вакыт, юк замана. Әнисе ни әйтергә дә белмичә, моң-зарын күршесенә сөйли. Кушамат дигән нәрсә ул бик тиз ябыша бит. Шулай итеп, “Ир булдык Әсхате” кушаматы Әсхатькә генә түгел, нәселенә дә тагылып кала. «Шүрәле абыйсы» Мәктәптә татар теле дәресе бара. Укытучы Наҗия апа: “Балалар, РОНОдан комиссия килергә тиеш, әгәр дә Габдулла Тукай кем ул дип сорасалар, берүк аптырап калмагыз: “Су анасы”н, “Шүрәле”не язган олы шәхес һәм шагыйрь ул”, – дип аңлата. Күп тә үтми, комиссия килеп төшә. Дәресне авыррак үзләштерүче Габделәхәттән РОНО вәкиле: “Габдулла Тукай кем ул?” – дип сорый. Габделәхәт бер дә аптырамыйча: – Шүрәленең абыйсы, – дип җавап бирә. Шул вакыйгадан соң Габделәхәт урамда күренсә, “Әнә, Шүрәле абыйсы килә”, – дип кенә җибәрә башлыйлар. Фәнис НУРЕТДИНОВ. Чаллы.
---
--- | 19.11.2015
Сугыштан соңгы бик авыр еллар. Фәгыйлә әби, балалар ачтан үлмәсен дип, чуваш авылларына дога укып өшкереп йөрергә чыгып китә. Заманына күрә бер генә дога белсә дә, ул аның ахырын бик әйбәт теләкләр белән тәмамлый торган була. Бервакытны малае Сәлимне дә үзе белән алып бара.
– Мәтүки, мәтүки, сидики-сидики, буки-буки, әпсен-төпсен, бөтен авыруың бетсен, каян кердең шуннан чык, – дип, күп итеп кабатлап, куллары белән ышкый-ышкый, төкереп өшкерә башлагач, малае көлеп җибәрә. Әби, башын күтәрмичә генә: “Көлмә-көлмә, Сәлим улым! Сиздерәсең, бер пот оннан биздерәсең, түзсәң түзеп тор, түзмәсәң, чыгып тор!” – ди. Нәтиҗәдә боларга “Мәтүк” кушаматы тагылып кала. «Америк Сөләйман» Сөләйман абый сугыштан, бер үлгән нимеснең аягыннан салдырып, өр-яңа ботинка киеп кайта. Авылда бар кеше дә, бу ботинкага кызыгып: “Кайдан алдың?” – дип сорыйлар. Сөләйман абзыйның ниместән салдырдым дип әйтәсе килми. – Американский ботинка – миңа “америклар” бүләк итеп бирделәр, – дип мактана. Шуннан “Америк Сөләйманы” дигән кушамат үзенә дә, балаларына да тагылып кала.
«Ир булдык Әсхате» Көннәрдән бер көнне 17 яшьлек Әсхать әнисенә: “Минем тавык ите ашыйсым килеп китте, әллә ир булдым инде”, – ди. Авыр вакыт, юк замана. Әнисе ни әйтергә дә белмичә, моң-зарын күршесенә сөйли. Кушамат дигән нәрсә ул бик тиз ябыша бит. Шулай итеп, “Ир булдык Әсхате” кушаматы Әсхатькә генә түгел, нәселенә дә тагылып кала. «Шүрәле абыйсы» Мәктәптә татар теле дәресе бара. Укытучы Наҗия апа: “Балалар, РОНОдан комиссия килергә тиеш, әгәр дә Габдулла Тукай кем ул дип сорасалар, берүк аптырап калмагыз: “Су анасы”н, “Шүрәле”не язган олы шәхес һәм шагыйрь ул”, – дип аңлата. Күп тә үтми, комиссия килеп төшә. Дәресне авыррак үзләштерүче Габделәхәттән РОНО вәкиле: “Габдулла Тукай кем ул?” – дип сорый. Габделәхәт бер дә аптырамыйча: – Шүрәленең абыйсы, – дип җавап бирә. Шул вакыйгадан соң Габделәхәт урамда күренсә, “Әнә, Шүрәле абыйсы килә”, – дип кенә җибәрә башлыйлар. Фәнис НУРЕТДИНОВ. Чаллы.
---
--- | 19.11.2015
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
ФОТОЛАРДА: конференц-залда Ш.Нуриманов, Х.Хакимов, Х.Исмаилов һәм К.Иксанов; президиумда С.Бочканов, Р.Идрисов һәмм Р.Ильясов; Фойеда В.Камальдинов һәм И.Ягудин фикер алышалар.
Р.Сөннәтов фотолары.
.jpg)
Пляжда әбиләр креветка һәм лобстер кыздыра.
Тәме без ашарга ияләнгән креветканыкына охшамаса да, шундый булырга тиеш дип уйладык. Тамак та туйды, аксым бит ул, дибез. Соңыннан гына белдек: ул махсус үстерелә торган суалчан икән. Аппетит качты. Теге хатын белән бер-беребезне аңлый алмау бәласе! Шуннан соң рус кухнясыннан ерак китмәдек инде. Шөкер, монда ул яктан сайлау мөмкинлеге зур. Хәтта Горький исемендәге парк та бар. Һәр кич рус кызы җырлары белән сөендерә, диңгез буендагы ачык һавадагы ресторан иң яраткан урыннарның берсенә әйләнде. Берсендә, ни күрик, ресторанда өстәлдән урындыкка бер бака сикереп йөри. Шундагы ир-атлар официантларга: «Тотыгыз да кыздырып бирегез, безнеке ул», – дип күрсәтмә бирде. Гомумән, монда иркенләп йөргән кәлтә, күсе, зур тараканнар – еш күренеш.
Вьетнам халкы шундый ризык кына ашаганга гәүдәгә ыспай, күрәсең. Шулай да гидыбызның әйтүенә караганда, корсак үссә, алар өчен бик зур дәрәҗә икән. Кайбер ир-атлар озын тырнак үстерә. Бу – авыр эштә тир түкмәү билгесе. Тәннәре ак булсын өчен киенеп, битләрен яртылаш битлек белән каплап йөрүчеләр күп. Кайберләре сату урынында ашыйлар, җиргә куелган табакларда кием, табак-савыт юалар, гамак эләләр дә, шунда ук йоклыйлар. Бер чәчтарашханәдә киселгән чәчләр өстеннән йөрүләрен күреп, исебез китте – паласмыни.
Вьетнам халкының 80-90 проценты укымышлы икән. Азия илләре өчен зур күрсәткеч бу. Шулай да, дәүләт тарафыннан уку йортларын финанслау начар булгач, IX сыйныфтан соң күп әти-әни баласын укыта алмый. Пенсияне бюджетта эшләгән кешеләр белән хәрбиләр генә ала. Шуңа да олы яшьтәге вьетнамлыларның төрле нәрсә сатып акча эшләп йөргәнен күрергә була. Безне гаҗәпләндергән тагын бер нәрсә – халык һәр бинада берәр почмакта Аллаларына ашарга куя. Бу дин түгел, йолалар жыелмасы, «тхо кунг то тьен» –ата-бабага табыну дип атала икән. Шуңа да, статистика буенча, әлеге дәүләттә халыкның 80 проценты атеист санала.
Диңгез өстендә... йөздек
Ялыбызның бер көнен Хон Че дигән утрауга багышладык. Анда эләгер өчен 12 минут буе канат юлы белән барырга кирәк. Гиннессның рекордлар китабына кертелгән әлеге юл дөньяда иң озыны һәм биеге булып санала. Диңгез өстеннән 40 метр өстә талгын гына «йөзеп» бару – искитмәле күренеш. Әйтерсең син кош кебек очып барасың. Әлеге утрауны Винперл дип тә йөртәләр. Монда тәкъдим ителгән уен аттракционнарыннан башлар әйләнә. Океанариумга кереп, балыклар карап чыгарга да, дельфиннар чыгышын күзәтеп, алар белән бергә йөзәргә дә була. Миңа тауга алып менеп төшә торган электр чаналарында йөрү бик ошады! Тау өстеннән ачылган гүзәл күренешне, җил тизлегендә аска томырылуны сүз белән аңлатып булмый. Бер мизгелгә балачакка кайткандай буласың. Вьетнам, Кытай халкының да яраткан урыны бу.
.jpg)
Октябрь аеннан гыйнварга кадәр биредә һава торышы ял итәр өчен бик кулай түгел. Җил булырга, туктаусыз яңгыр яварга мөмкин. Без балык тотарга, көймәләрдә йөзәргә тыныч утрауга бардык. Теплоходта барганда яр буенда урнашкан балыкчылар авылларын, берән-сәрән утырган алачык сыман өйләрне күрергә була. Диңгез буенда яшәүче халыкның төп кәсебе – балык, төрле моллюскалар сатып көн күрү. Гид әйтүенчә, хәзер аларның барысын да махсус үстерәләр икән. Кафеларда тәкъдим ителә торганнары да сулыклардан тотылмаган. Кибетләрдә күпләп тәкъдим ителә торган энҗе таш белән дә шул хәл. Шулай ук кибетләрдә каһвә белән чәйнең дә чыны бәхетлеләргә генә эләгәдер. Вьетнамның үзендә җитештерелсә дә, туристларга тәкъдим ителә торган дөньяда иң затлы саналган кофе – лювакның 98 проценты ялган ди. Әлеге төр каһвә мусанг дигән җәнлек тизәгеннән җыеп алып киптерелә. Шуңа да бик кыйбат йөри. Чынының 500 граммы, безнең акча белән, кимендә, 100000 сум булырга тиеш ди.
.jpg)
Урамда такси ролен үтәүче велосипед йөртүчеләр бик күп. Кирәк урынга шунда ук алып барып куялар.
Күңелле сәяхәтебезнең ахыргы көннәрендә табигать кенә түгел, үзебез дә еладык. «1 канал»дан Мисырдан очкан самолет шартлавын ишеткәч, йөрәк жу итте. Ходай кушмаган эш булмас, күрәчәк булмасын, дип кенә үзебезне тынычландырдык.
Соңгы көнне урамда су ерып йөрдек, диңгезгә якын да барырлык түгел иде. Шуңа да ул көнне ял итү, сәламәтлекне ныгыту үзәгенә бардык. 39 градуслы эссе минераль чишмә суларында, шарлавыкта коенып, балчык белән сыланып утырганда коеп яуган яңгыр сизелмәде дә. Аннан чыкканда, үзеңне яңадан туган кебек хис итәсең.
Ялда рәхәт булса да, туган як һавасы үзенә тарта. Икенче көнне Казаныбыз урамы буйлап машинада барганда, и рәхәт тә яшибез, бар җир матур, төзек, юлларда тәртип дип, татар җырларын тыңлап сөендем.
.jpg)
Коеп яуган яңгырдан урамнарда елгалар хасил булды.
Лилия Гатауллина, Казан 
.jpg)
.jpg)
Тик сафари-паркка килеп йөрүчеләр кәҗәне башка урынга күчерүләрен сорыйлар, чөнки кайчан да булса тамагы бик нык ачып юлбарыс кәҗәне ашаудан куркалар, дип яза mail.ru.
.jpg)
.jpg)