Җыелучыларны - хакимият органнары, иҗтимагый оешмалар вәкилләрен, мәдрәсә шәкертләрен өлкә администрациясенең җәмәгатьчелек фикерен өйрәнү департаментының милли һәм конфессиональ сәясәт идарәсе баш консультанты Роман Кирсанов, өлкә мөселманнарының региональ Диния нәзарәте рәисе, мөфти Талип хәзрәт Яруллин сәламләделәр.

 Рәсми кәгазьдә «купьеллык иҗади эшчәнлек һәм татар театры сәнгатененең үсешенә зур өлеш керткән өчен» диелә. 

"Мисс Татарстана" исеменә Балтачтан Нурсинә Галиева, 2 урынга - Кукмарадан Гөлназ Саләмова, 3 урынга -  Чаллы кызы Анастасия Мәрданова лаек булды.

#1

#2

#3

#4

#5

#6

#7

#8

#9

#10

#11

#12

#13

#14

#15

#16

#17

#18

#19

#20

#21

#22

#23

#24

#25

#26

#27

#28

Шамил АБДЮШЕВ фотолары.

Әйтик, моннан 180 ел элек Сембергә Николай патша киләчәген ишеткән гавамның, 2-3 көн алдан килеп, патша үтәсе юл буена тезелүе турында бер тарихи истәлек укыган идем. Бүген дә шулай. Журналистларның Путин белән очрашуы унберенче кабат үткәрелгән­лек­тән, бу эшнең бөтен нечкә­лекләре дә күптән билгеле кебек. Каләм ияләре кайда нинди тикшерү, тентү буласын алдан белә hәм моңа әллә ни гаҗәпләнми дә.

Лә­кин очрашу буласы залга алданрак кереп, алгы рәтләргә утырып калу өчен ярышның беркайчан да сүрелеп торганы юк. Шуңа да безнең бә­гырьгә нык сеңгән чиратларсыз булмый инде. Бу юлы да су буе чират тезелгән иде. Чи­ратны үзегез беләсез: те­лисеңме-юкмы, тирәң­дә­ге­ләрнең сүзе колакка керми калмый. “Төн буе шул хакта уйлап баш ваттык, – дип телефонына сөйли арттагы күрше ханым. – Бөтен шәhәр белән бергәләп баш ватканнан соң тәки уйлап таптык үзе...“ Сүз, билгеле инде, Президентка сорау бирү бәхе­тенә ирешү өчен башкаларныкына охшамаган аерым бер билге уйлап табу турында бара иде. Сөенечен уртак­лашучы күршемнең Хабаровскидан килүе hәм алдан әзерләнгән плакатларына чик баганасы ясаганлыклары билгеле булды. Шул баганага өч сорау “бәйләгән” булып чыкты ханым. Алга китеп булса да әйтим: залдагы жур­на­листларның иҗат мөмкин­лекләрен ул ханым башына да китерә алмаган иде. Плакатлардагы “Мин авырлы. Сүзне чиратсыз бирүегезне сорыйм!”, “Бүген минем туган көнем – сүз бирегез!”дән алып глобус, чәчәкле-чуклы яулык, язулы футболка, шарф ише әйберләр күтәрүчеләргә кадәр бар иде меңнән артык кеше сыйдырышлы ул залда. Һәм аларның берсенә дә Путинның үзе белән сөйләшә алу мөмкинлеге тәтемәде ди­ярлек. Диярлек дим, чөн­ки Президентның борын тө­бендә теге чәчәкле-чуклы шәлен болгап утыручы ханымга Путин сүз бирми булдыра алмады – ул аңа фикерен тупларга бик тә комачаулый иде.
 
Сүзебез чират турында бит әле. Менә шул чиратта залга керергә атлыгып торучылар арасында мәгълүм Ксения Собчакның барлыгын да абайлап алган журналистлар аны шунда ук фотога төшерү белән мәш килә башлады. Җәнҗал яратучы ханым тавыш чыгармады: танылу кемгә ошамасын ди инде. Аның өстендәге костюмы гына безнең татар карчык­ларының буй-буй сызыклы намаз ыштанын хәтерләтә иде. Тагын да алга китеп әйтергә туры килә: шушы киеме белән дә аңа бу юлы сүз бирмәделәр. Әмма Собчак сөенә ала: Путин беренче сорауга җавап биргәндә, ак hәм кара полоса турындагы мәзәген аның киеменә карап сөйләмәдеме икән дигән фикер калды. Собчакны сөен­дергән тагын бер факт: гавам чиратында торганда, аны оештыручылар күреп алды hәм, билгеле инде, чиратсыз гына залга үткәрделәр. Без­нең чират җиткәндә инде залда иң отышсыз, Путинга иң ерак булган урыннар гына калган иде. Беренче рәт­ләрдә, үз дәрәҗәләрен белеп, әледән-әле борын төп­ләренә микрофон китереп терәүләргә канә­гатьсез­лек­ләрен дә сиздереп куючы Мәскәүнең Кремль пулы дип аталган даhилары утыра иде. Теләсә нинди әтрәк-әләм килеп утырмасын өчен, буш урындыкларга “Резерв” ди­гән язулар куелган. Залдагылар аңлый: барысы да Пес­ков (Президентның матбугат сәркатибе) теләгәнчә булачак. Ә инде Президент галиҗәнаплары боерса, сорау бирү бәхете нәкъ менә гади (әлбәттә инде, берәр килеш-кыяфәте белән аерылып торган) журналистка да ишелеп төшәргә мөмкин.

Президент бу юлы да үзен бик иркен тотты. Авырыбрак торуына карамастан (экран аның (салкын тию­дән­дерме), яргаланган ирен­нә­рен аермачык күрсәтсә, Пре­зидентның әледән-әле тамак кырып азаплануы моны тагын да ныграк раслый иде), аның кәефе начарлардан түгел иде. Бәлки шуңа­дыр да ул күп кенә сорауларга урап килеп, җәелебрәк җавап бирде. Нәтиҗәдә алдан әзер­ләнгән Кремль журналистларыннан соң бик азларга гына насыйп булды сорау бирү мөмкинлеге. Илдә­ге кризис, социаль проблемалар, Төр­кия hәм Украина белән мөнәсәбәтләр, Сүрия­дәге сугыш, илнең хәрби көче hәм кызының кайда эшләве-эшләмәве турында бик яратып, тәфсилләп сөй­ләгәннән соң (аңлашыладыр: ул сорауларның барысын да диярлек Мәскәү журналистлары бирде) Путин залдагы шамакайларга кызыксынуын югалткан кебек тоелды миңа. Моның өчен Президент урынына үзеңне куеп карау да җитә торгандыр. Нинди генә плакатлар юк иде алар арасында! Әмма Путин шулар арасыннан үзенең күңеленә якын булганнарын гына (“оборонка”, “Диңгез флоты”, “Украина, “пенсия”) тартып чыгарды.

Бу аңла­шы­ла да – hәркем үзенә якын булган, күңеленә хуш килгән нәрсәләр турында сөйләргә күнеккән. Ә залда, алдан килештермичә ге­нә, үз проблемаларын Президент яр­дәме белән хәл итәргә дип өметләнеп килгән меңләгән журналист утыра. Бик телә­гән очракта да, Президент бөтен кешене дә бәхетле итә алмый иде. Ә алда сүз чыккан теге яулык болгап утыручы хатыннан котылам дип бирдергән соравы гына Президентның авырткан җи­ренә тиде, ахрысы. Ханым илдәге “бардак”, шул исәптән ил прокуроры Чайканың улы, губернатор Турчакның журналистны кыйнатуы турында әйтеп, Сез боларны тыярга җыена­сызмы, дип сорагач, Путин: “Ә Чайкага кил­сәк, ә Чайкага килсәк... Тагын кемгә килсәк әле...” – дип, фикерен туплар өчен вакыт отмакчы булды. Бик ераклардан урап килеп булса да, сораудан соң залның кул чабуын истә тотыптыр инде, Чайка малаена караган эш белән Кремльнең контроль идарә­се шө­гыль­ләнгәнлеген әй­тер­гә мәҗбүр булды. Югыйсә бит залда төрле зурлыктагы хәрефләр белән язылган “Чайка” плакатларын Президент бик яхшы күрә иде.

Язманы шушы урынга ка­дәр укырга түземлеге җит­кән укучылар арасыннан берсе булса да: “Ә соң үзең нинди сорау бирергә җыен­ган идең?” – дип сорар. Мин Президентка федераль үзәк­тәге кайбер ка­рагруh дәүләт чиновникла­рының, милли мәгарифнең тамырына балта чабу өчен, Дәүләт Думасына чираттагы закон проекты әзерләп ятулары турында әйтеп, ул закон кабул ител­гән оч­ракта Конституция гаранты аңа кул куярга җые­намы, дип сорамакчы идем. Беренче канал журналисты ул соравымны камерага да яздырып алды алуга. Ләкин мин аның телевизор экранына чыгасына бер дә ышанмыйм. Чөнки бүген гавамга милли мәга­риф проблемаларына караганда ниндидер сенсацион, кызыклы бер хәл ки­рәгрәк. Әйткә­нем­чә, мең­нән артык журна­лист­ның сорауларына Президент, бик те­ләсә дә, җавап биреп өл­герә алмас иде. Аннары, залда бөтен кеше дә ничек булса да сорау биреп калу өчен төрлечә кыланганда, кем дә булса тыңлап та утырырга тиештер бит.

Мин игътибар белән тыңла­дым әлеге сөй­ләшүне hәм бирелми кал­ган соравыма да җавап ишеттем. Хә­тер­ләсәгез, Путин Татарстан жур­налис­ты­ның “Татарларга сүз бирегез” дигән язуын берен­че­ләр­дән булып кү­реп алды hәм шунда ук: “Татарларсыз буламыни инде ул!” – диде. Ул бу очракта да бик ихлас иде. Тарихны яхшы белгәнгә генә түгел, бү­генге Русиядәге Татар­стан­ның ролен эчтән тоемлаганга шулай дип әйт­те ул. Югый­сә залда аршынлы хәрефләр белән язылган “Уфа”, “Коми” ише язулар да җитәрлек иде. Чыннан да, Путин әле­дән-әле искәртеп тормаса да, без белергә тиеш: Татарстан җитәкчесен ничек атавыбыз да, милли мәга­риф­тәге проблемаларны хәл итү-итмәү дә безнең үзебез­дән тора. Бөтен проблеманы да үзәктән торып бер кеше генә хәл итә алмый Русиядә. Хәтта ул бик яхшы патша булса да.

– Муса, ни хәлләрең бар? Нишләп ятасың?
– 17-24 октябрьдә Япониядә Татарстан көннәре булып узды. Мин сәнгать әһелләре төркемендә чыгыш ясадым. Токиодан Хельсинкига  киттем. Анда татар оешмасының 80 еллык юбилей чарасында шәрәфле кунак буларак катнаштым. Super Tatar дигән группада уйныйм. Шул группа белән Хельсинкида диск яздырдык. Продюсеры –  фин татары Дэнис Бәдретдин. Концертларда даими катнашып торам. Август аенда Венера Ганиева белән Америкада Сабантуйда булдык, шундагы татарлар өчен концерт бирдек.

– Шәхси тормышта нинди яңа­лык­ларың бар?
– Сәнгать кешесенең иҗаты турында күбрәк сөйлисе килә шул аның. Чөнки бу – көн саен үзең өстендә эшләп, инә белән кое казып ирешкән үрләр.

– Тамашачыга артистның сәхнә арты да кызык бит.
– Мин – Германиянең та­тар җәм­гыяте әгъзасы. Шуңа күрә Европа татар егетләре-кызлары белән аралашып торам.

– Буш вакытларың ничек үтә?
– 10 еллап, атнага ике тапкыр, фитнеска йөрим. Сә­ламәтлек өчен файдасын күрәм. Театрларга, бигрәк тә операга йөрергә яратам.

– Казанга еш кайтасыңмы?
– Туган як бик тә сагындыра. Сагынганда, утырам да кайтам.  Гадәттә, ул елга ике тапкыр була.

– Әти-әниең, туганнарың белән еш аралашасыңмы?
– Хәзер интернет һәр телефонда бар. Шуңа күрә уңайлы, һәр көн шалтыратышып торабыз.

– Киләчәккә нинди планнарың бар?
– 2016 елның иң зур планы – төркем белән диск чыгару. Диск, Алла боерса, Финляндиядә чыгачак.

– Кайчан өйләнәсең, Муса?
– Яшь бит әле мин. Һәр әйбернең үз вакыты бар.

Бу тәкъдимнәр белән республика җитәкчелеге дә, парламент та, Мәгариф министрлыгы да килешергә җыенмый.

Милли мәгарифнең бер генә минут та тынычлыкта калганы юк. Әле федераль министрлык яңа таләпләр уйлап таба да, дәррәү кубып, реформа уздыра башлыйбыз, әле үзебездәге әти-әниләр, минем бала русча яки татарча гына укырга тиеш, дип үз хокукларын өстен куя. Милләт өчен янып йөрүчеләр татар сыйныфларында белем бирүче укытучыларның ничә сүз русча әйтүен саный. Бу исә шәһәр җирендә яшәүче рус телле әти-әниләрнең ачуын чыгара. Алайса, балабызны татар сыйныфыннан алып рус төркеменә бирәбез, балалар дәресне аңламаячак, диләр. Һәркемнең үз туксаны – туксан. Кыс­касы, бүген вәзгыять шундыйрак. Инде менә тагын бер яңалык турында сүз куерталар. Федераль органнар тарафыннан рус теле һәм әдәбиятын ил мәктәпләрендә укыту турында концепция проекты әзерләнгән. Әгәр аңа үзгә­реш­ләр кертелмәсә, балалар бакчаларында, мәктәп­ләрдә татарча укыту һәм тәрбия бирү бөтенләй тыелмагае. Күптән түгел Дәүләт Советында бу мәсьәлә буенча “түгәрәк өс­тәл” узган иде. Ул хакта газе­та­бызның 1 декабрь санында “Һаман бүки эзлиләр” дип аталган язма чыккан иде. Бу көннәрдә Мәгариф, мәдәният, фән һәм милли мәсьә­лә­ләр комитеты утырышында авырт­кан мәсьәләне кабат күтәрделәр.
 
– Бу Концепция Россиядә милли мәгарифне юкка чыгаруны күздә тота. Мин үзем рус телен төп фән буларак укыткан мәктәптә белем алдым. Әгәр авыл булмаса, гаиләдә татарча сөйләшмәсәләр, татарчаны белмәгән дә булыр идем, – ди “Яңа Гасыр” каналы җи­тәкчесе, депутат Илшат Әминов.

Депутат, Казандагы 102 нче гимназия директоры Ирина Бакова белдергәнчә, әлеге концепцияне болай кабул итәргә ярамый. “Без балаларда татар теленә кызыксыну уяту өчен озак тырыштык. Хәлләр яхшыра бара иде инде. Гимназиядә укучыларга татар телен яңача ысул белән өйрәтәбез. Татар телен, киресенчә, пропагандаларга кирәк”, – ди ул.

Рус теле сынавын икегә бүләләр

Татарстан мәгариф һәм фән министры урынбасары Илдар Мөхәммәтов чыгышыннан күрен­гәнчә, концепция рус теле һәм әдәбиятын өйрәнүгә игътибарны арттыру, яңа дәреслекләр әзерләү, рус телен һәм әдәбиятын бер фән буларак өйрәнү, БДИны база һәм профиль өлешләренә бүлүне күздә тота. Вузларга филология һәм лингвистика юнәлеше буенча укырга керүчеләргә имтиханга яхшырак әзерләнергә туры киләчәк.

Татарстан Фәннәр академиясе президенты Мәкъзүм Сәлахов бел­дергәнчә, татар фольклоры, филология буенча фәнни эшләр совет заманында татар телендә якланган, хәзер монысы да рөхсәт ителми. “Татар грамматикасы буенча диссертацияне ничек инде русча язып була?” – ди аптырый ул, милли мәгарифтәге кимче­лекләрне санап.

Баксаң, яңа кагыйдә әзерләү­челәрне ил төбәкләрендә яшәүче балаларның рус телен начар белүе борчый икән. Хәер, бу яктан Татарстанга дәгъва белдереп булмый. Чөнки бездә рус теле сынавы нәтиҗәләре уртача ил күрсәт­кеч­ләреннән яхшырак. Комитет рәисе Разил Вәлиев тә татар мәктәп­ләрендә укыту сый­фатының югары булуын ис­кәртте. “Татар телендә укытыла торган мәктәпләр көннән-көн кими бара. Моңа БДИны русча бирдерү сәбәп булып тора. Әти-әниләр балалары русча укы­маса, алга таба имтихан бирергә авыр булачак, дип шөбһәгә калды. Казандагы 2 нче гимназиядә бөтен фәннәр дә татарча укытыла. Бу гимназияне тәмамлаган балалар рус теле һәм башка фәннәрне дә яхшы белә. Аларның күпчелеге вузларга керә. Монда күп нәрсә укытуның сыйфатына бәйле. Без халыкны тулы канлы, уңышлы итеп күрергә телибез икән, бөтен фәнне дә татарча укытырга омтылырга тиеш”, – ди Разил Вәлиев.

Ике телдә укыту – безнең казанышбыз

БТК башкарма комитеты рәи­се Ринат Закиров бу проблеманың безнең өчен яңалык булмавын бел­дерде. “Татарстанда туган тел­ләрне, рус телен бердәм укыту айдан төшкән проблема түгел. 1990 нчы елларда меңәрләгән ха­лык­ның урамнарга чыгып, туган телне укыту мәсьәләсен күтәрүен һәркем хәтерли. Ике телдә укыту – безнең казанышбыз. Урам сәя­сәтен тынычландыру өчен барлыкка кил­гән үзара аңлашу иде бу. Концепция авторлары төбәк­ләр тормышын белми. Алар мәк­тәпләрдә рус теле начар өйрә­телә дигән сылтау тапканнар. Без­дә яшьләр күпкә алдынгы карашлы, белемлерәк. Моны олимпиада, БДИ нәтиҗәләре дә дәлил­ли. Татар халкы әлеге кон­цеп­циянең эчтәлеге белән килешә алмый. Бөтендөнья татар конгрессы да, үз фикерен белдереп, эшче төр­кем җитәкчесе, РФ Дәү­ләт Думасы Рәисе Сергей Нарышкинга хат юллады”, – диде Ринат әфәнде.

Россия үз-үзенә каршы килә

– Концепциянең кирәкле урын­нары булса да, безне канә­гатьләндермәгән өлешләре дә бик күп. Без мәктәпләрдә рус телен камилләштерүгә, тагын да югарырак дәрәҗәдә укытуга һич тә каршы түгел. Әмма анда бик тә куркыныч маддәләр бар. Россия мәктәпләренең барысында да төп фәннәр бары рус телендә генә укытылырга тиеш. Бу Россия Кон­сти­туциясенә, телләр һәм мәгариф турындагы законнарга каршы килә. РФның теләсә кайсы гражданы туган телендә белем алырга хокук­лы. Хокуклы булгач, ничек инде бөтен фәннәр дә русча укытылырга тиеш? Туган телне бары әдәбият дәресендә генә өйрәнеп бетереп булмый, – дип аптырый Разил Вә­лиев. – Совет чорында, револю­циягә кадәрге мәдрәсәләрдә дә хәтта төрле телләр, фәннәрне туган телдә өйрәнгәннәр. Инде бүген демократик чорда туган телдән читләшергә мәҗбүр булабыз. Бу – татар, башкорт телләренә яки башка халыкларга гына түгел, Россиянең үз-үзенә каршы эшли торган документ. Россия – күп­милләтле дәүләт. Безнең сүзне Мәс­кәүдә ишетерләр дип уйлыйбыз. Тәкъдимнәрне эшче төркем җи­тәкчесе Нарышкинга җибәрдек. Әлегә җавап көтәбез. Әгәр ул уңай булмый икән, без үзебезнең фи­керләрне тагын да югарырак дәрәҗәдә җиткерергә әзербез.

Рус теле һәм әдәбиятын укыту концепциясе эшләнгән очракта, төбәкләрдә милли телләр, әдә­би­ятны укыту кагыйдәләре дә тө­зелергә тиеш. Мәскәүләр тәкъдим иткән документны исә Чуашстан, Удмуртия һәм башка төбәкләрдә дә хупламыйлар. Бу хәлне арттан килеп упкынга этеп төшерүгә тиң­лиләр. Милли мәктәбе, мәга­ри­фе булмаган милләтнең киләчәге дә юк. Әллә бу шуның өчен эшләнәме?

Нәрсә кияргә?
Маймыл елын каршы алганда табигый тукымалардан тегелгән киемгә өстенлек бирергә киңәш итәләр. Ул бәрхет тә, органза да, ефәк тә, атлас та булырга мөмкин. Төсенә килгәндә, кызыл, чия, сары, җирән, әфлисун төсендә булуы шарт. Кыйм­мәтле ташлы зәргәр эшләнмәләрегезне алып киегез. Ни өчен дигәндә, аксессуарларның да, кием кебек үк, бу төндә табигый ташлардан ясалганын кулланырга кирәк.

Прическа да табигый матурлыгыгызны күрсәтергә тиеш. Хатын-кызлар чәчләрен җилкәләренә салып яки гади генә итеп артка җыеп куйсын.
Ирләргә классик караңгы яки алтын төсендәге костюм кию отышлы булыр. Оригиналь галстук яки күбәләккә Маймыл аеруча шат булыр.

Кайда каршы алырга?
Яңа елны кайда каршыласаң да ярый, аерым «күрсәтмәләр» юк диярлек. Иң мөһиме – ул күңелле, шау-шулы җир булсын. Мәзәкчән Маймыл елында бераз «маймылланып» алу артык булмаячак. Кунаклар чакырудан тартынып тормагыз, кеше күп булган саен, күңеллерәк була. Фейерверклар, салютлар, серпантин, бенгаль утларын алып куярга онытмагыз. Йортыгызны күп итеп гирляндалар, ялтыравыклар белән бизәгез.

Табынга нәрсә куярга?
Бу юлы гранат соусында пешерелгән күркә, гөмбә һәм сыр белән пешерелгән тавык ите, эченә алма, кара җимеш тутырылган казлар турында онытып торырга туры килә. Маймылның тәмлетамак булуын истә тотып, өстәлгә тәм-том, кәнфитләр, туңдырма, чикләвек, яшелчә һәм җиләк-җимеш, бигрәк тә бананны күбрәк куегыз. Маймыл экзотик җимешләрдән дә баш тартмый.

Комментарияләрегезне көтәбез. 

“Татарстан яшьләре”нең “Бакчачы почмагы” рубрикасын алып баручы Хәмидә Гарипова да газетаның бер санында шайтан таягының тамыр, сабак, яфрак һәм орлыкларыннан төрле дарулар, төнәтмәләр ясау турында язып чыккан иде, тик ул да андый бал хакында бер сүз дә әйтмәгән.

Китапчыкны укыганда үземнең бал турында күп нәрсәләрне белмәвемне ачыкладым. Шуларның кайберләрен укучыларга да бәян итим әле.

Бал кортлары кешелеккә кадәр күп миллион еллар элек барлыкка килгәннәр. Балны кыргый кешеләр азык итеп тә, дәвалану чарасы буларак та кулланганнар һәм хәзер дә шулай. Аны электән галим-фәлсәфәчеләр дә, табиблар да данлаганнар. Урта гасыр галиме, шагыйре, табибы Әбугалисинә: “Әгәр яшьлегеңне сакларга теләсәң, бал аша”, – дип язып калдырган (сүз уңаеннан әйтеп китим әле, кайбер якын күрүчеләр, минем исемне әзрәк үзгәртеп, Әбугалисинә дип йөртәләр).

Мин кортлар балны чәчәкләрдән генә җыялардыр дип уйлый идем, юк икән, аны яфраклардан да җыялар икән. Шуңа балны чәчәк балы белән яфрак балына аерып йөртәләр. Юкә, карабодай, сәрби, гәрчич, мамык һәм көнбагыш – чәчәк баллары. Аларның кайсысы бал составында күпчелекне тәшкил итсә, бал шул исем белән аталып йөртелә. Чәчәк балы ике төрле була. Беренчесе монофлер (латин сүзе) дип атала һәм ул бары тик бер төрдәге чәчәкләр нектарыннан гына җыела. Ә икенчесе – полифлер дигәне күп төрле чәчәкләрдән җыелган нектарлардан ясала. Бер төрле чәчәкләрдән генә җыелган бал сортлары бик тә сирәк очрый, ә безнең Татарстанда ул бөтенләй булмый ди.

Ә яфрак балын умарта кортлары гөбләләр, яфрак бөрчәләре һ.б. кайбер бөҗәкләрнең татлы бүлемтекләреннән һәм эссе көн азагында имән, өрәңге, тупыл, каен, чикләвек агачлары яфраклары бүлеп чыгарган татлы чыкны җыеп эшлиләр икән.

Умарта балының тагын агулы, ягъни исерткеч бал дип аталган төре дә була икән әле. Кортлар агулы үсемлекләрдән нектар җыйганда аларның агулы матдәләре ияреп кайта. Умарталык тирәсендә агулы үсемлекләр күп булганда агулы, ягъни исерткеч дип аталган бал барлыкка килә дә инде. Андый бал кортларның үзләренә зыян салмый – кешеләргә генә. Агулы балны ашагач, кеше үзен исергәндәй хис итә, башы әйләнә, күңеле болгана, көзән җыера, ләкин ике тәүлектән агулану үзеннән-үзе бетә ди.

Китапчыктан шайтан таягы балы юклыгын белгәч, киттем ярминкәгә агу сатучыны эзләп. Таптым ул ир-атны. Берничә хатын-кыз җәмәгатенә шайтан таягы балының файдасы турында нотык сөйләп тора. Өстәленә зур итеп әлеге балның нинди чирләрдән дәва икәнлеге язып куелган. Янына килеп: “Табигатьтә андый бал юк!” – диюем булды, ул мине куарга тотынды. Китмәгәч, өстәле артыннан чыгып, этә-төртә үк башлады. Тазарак булсам, мин ул алдакчыны якасыннан эләктереп, балын тоттырып, сыйфат тикшерүчеләр каршына алып барып бастырыр идем, тик Ходай тәгалә миңа ни буен, ни көчен бирмәгән. Шуңа бәладән баш-аяк дидем дә, бер читкәрәк барып басып, сатып алучыларга: “Алмагыз, андый бал булмый”, – дидем. Ир тәмам чыгырыннан чыгып: “Кит моннан!” – дип минем якка бал кисә торган пычагын ялтыратып алды. Әгәр дә аның балы чын булса, ул мине кумас, ә бәхәскә кереп, үзенең һәм балның хаклыгын-чынлыгын исбатлар иде.

Шул ук ярминкәдә бер умартачыдан: “Шайтан таягы балы буламы?” – дип сорадым. Ул да андый исемле балны белми. “Умарта кортлары ул үсемлектән бал җыялар, ләкин бик аз күләмдә, шуңа аны шайтан таягы балы дип һич тә атап булмый”, – диде ул. Без алган балның килосы бер мең сум торганын белгәч, ул бик тә гаҗәпләнеп: “Без чын балның өч килосын меңгә сатабыз, ул чып-чын шулер, аның балы да шикәрнекедер әле”, – диде.

Хатын-кызлар шайтан таягы үсемлеген даруга кулланганнарын беләләр, ә менә балы булмавын белмиләр, шуңа исеменә алданып алалар һәм кемнеңдер кесәсен калынайталар.

Татарстан Мәгариф һәм фән министрлыгының матбугат хезмәте хәбәр иткәнчә, тү­ләүләрнең артуы мәктәп­кәчә мәгариф оешмаларын финанслауга чыгымнар артуга бәйле. Әйтик, тук­лануга бәя­ләр үсә. Го­мумән, бәлә­кәч­­ләрне бакчада тәр­бияләү айга якынча 8 мең сумга төшә. Сабыйны бакчада тоту чы­гымна­ры­ның 70ләп процентын дәү­ләт үзе күтәрә. Тү­ләү­нең кү­ләме мәк­тәпкәчә белем би­рү учреж­дение­сенең төре­нә, эш вакытына, са­быйның яшенә карап бил­геләнә. Мәсәлән, бүген 3 яшьтән зуррак булган бала бакчада 10,5 сәгать булган өчен әти-әниләр айга 2 мең 563 сум түли. Ә киләсе елдан ул 2 мең 770 сум булачак. Димәк, 207 сумга күбрәк килеп чыга. Гомумән, әти-әниләр тү­ләве республика буенча ур­тача 8 процентка артачак. Шул ук вакытта барлык ташламалар һәм компенсация тү­ләү­ләре саклана.
 
– Әлеге үзгәрешләр без­нең гаиләгә кагылмый. Ләй­ләгә – 7, Мөхәммәткә – 3 яшь. Алар бакчага йөрмиләр. Олы­­раклары да бакчага бик аз гына йөреп алды. Мөсел­ман гаиләсе булгач, өйдә тәрбияләргә тырышабыз. Сабыйларыбыз белемсез калмаячак. Аларны төрле әзер­лек төркемнәренә йөртәбез. Олылары мәктәптә яхшы укыйлар, – ди Казанда яшәү­че дүрт бала анасы Айгөл Вафина.

Үзе тәрбияче булып эшләүче Гүзәл Шәрипованың баласына – 2,5 яшь. “Бәяләр ничә сумга артса да, борчый инде. Бөтен нәрсәгә бәяләр күтәрелеп тора бит. Сөенечле яңалык түгел”, – ди Түбән Кама тәрбиячесе. Шул ук вакытта моңа исе  китмәүчеләр дә бар. Алар бәяләрнең бер урында гына тормавын да, тәрбияче эшенең авыр икән­леген дә яхшы аңлый. Балалар исән-сау булсын, диләр.

Тәрбиячеләр арасында, бәя арту турында үзебез дә, әти-әниләр дә белми, дип әйтүчеләр дә шактый. “Узган ел бәя күтәрелгәч, әти-әни­ләр зарланышып алган иде. Бакчага вакытында түлиләр. Киләсе ел турында әле бер сүз әйтүче дә юк. Шуңа күрә бары да тыныч”, – ди Лилия Фәйзуллина.

Ата-аналар түләве арту мәсьәләсен Татарстан мә­гариф һәм фән министры Энгель Фәттахов шәхсән үзе күзәтеп торачак. Проблемалар туганда, аңа Engel.Fattahov@tatar.ru электрон адресы буенча мөрәҗәгать итәргә мөмкин. Министр­лыкта “кайнар линия” дә эшли. Аңа (843) 294-95-08 телефоны белән эш көннә­рендә иртәнге сәгать 9 дан кичке 6га кадәр шалтыратырга була. Мәктәпкәчә белем бирү бүлеге белгеч­ләре шалты­ратуларның берсен дә игътибарсыз калдырмаска вәгъ­дә итә. Моннан тыш, сорауларны Yolduz.Hisamieva@tatar.ru адресына да юллый аласыз. Сорау бирүчеләрдән телефон номерларын күр­сәтү сорала. Монысы тизрәк җавап алу өчен кирәк.

Ул –  бер кәстрүл пилмән. Социаль челтәрдә Ләйсән: "Ләйсән Закирова миңа райдер буенча положенный бер кәстрүл пилмән һәм стрип биюче малайны буләк итте," – дип язып та куйган.
 

Соңыннан подъезд да җимерелде