26.11.2015 Фаҗига
Красноярскида вертолет һәлакәткә очраган. Әлеге минутларга билгеле мәгълүматлар буенча, анда 25 кеше булган: 3се экипаж әгъзалары, 22се "Ванкор Нефть" хезмәткәрләре, дип хәбәр итә interfax.ru.
Ми-8 вертолеты Игарка аэропортыннан 2 км ераклыкта бәлагә очраган, хәзерге минутларда анда коткарү һәм тикшерү эшләре алып барыла.
---
--- | 26.11.2015
Красноярскида вертолет һәлакәткә очраган. Әлеге минутларга билгеле мәгълүматлар буенча, анда 25 кеше булган: 3се экипаж әгъзалары, 22се "Ванкор Нефть" хезмәткәрләре, дип хәбәр итә interfax.ru.
Ми-8 вертолеты Игарка аэропортыннан 2 км ераклыкта бәлагә очраган, хәзерге минутларда анда коткарү һәм тикшерү эшләре алып барыла.
---
--- | 26.11.2015
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
(1).jpg)
.jpg)
Хатыны Резидә, кызлары Гөлназ һәм Айсылу белән. 1990 ел.
– “Татарстан яшьләре” – демократия “котырып чәчәк аткан” газета, “Ватаным” – элеккеге партия газетасы, дәүләтнеке. Ниндидер бер кысаларга керергә туры килдеме?
– Мине эшкә чакырганда бу хакта уйлаганнардыр, мөгаен. Әгәр аларга “ә” дигәнгә “җә” дип торучы кеше кирәк булса, берәр нинди түрәне табарлар иде. Әмма, күрәсең, нәкъ менә ирек тәмен татыган кеше кирәк булгандыр. Мин җимергәндә (ә миңа җимерергә туры килде), беркем бер дә сүз әйтмәде. Монда эшли башлагач, Зөлфәт Хәкимнең “Ватансызлар вата ватанны” дигән язмасын бастырдым. Әле мәкалә чыккач, бик күпләр: “Бу малайның башы бетте”, – дип уйладылар ахрысы. Әмма бу минем өчен лакмус кәгазе булды. Моннан соң нинди мөнәсәбәт булачагын, киләчәктә нишләргә икәнен аңладым.
Монда килгәч, “монысы ярый, ә монысы ярамый”лар күп булды. Әйтик, редактор хезмәткәрләре янына үзе кереп сөйләшергә тиеш түгел, ә хезмәткәр аның янына керергә тиеш булган икән. Ә мин “Т.Я.”дагы гадәт буенча, бүлмәләргә керәм, коридорда очраганда, хәлләрен сорашам. “Бу берәр төрле сынау микән әллә?” – дип бик аптырыйлар иде. Әгәр шул вакытта куркып, үземне шул кысалар эченә кертсәм, “Ватаным” элеккечә калыр иде, мөгаен.
Мин беркайчан да урыныма ябышып ятмадым. Бүген бар ул урын, иртәгә юк. “Булды, җитте”, – дип әйтергә, синең урыныңа бүтән кеше таптык дияргә мөмкиннәр. Ләкин минем арттан: “Газетаны бетереп китте”, – дип әйтерлек булмасын, шуның өчен бөтен күңелемне биреп эшлим.
– Ә Сездә тагын да югары үрләү, депутат, чиновник булу теләге юкмы?
– Юк. Минем бөтен күңел язуда, рәхәтләнеп язам, монда мин үз дөньямда. Менә әни турында яздым, “Сөембикә”гә бирдем. Ничек булгандыр ул, әмма ихластан яздым. Резидә (хатыны – Ч.Ф.) укып елады, балалар укып еладылар, кияүләрнең күзләре яшьләнде. Мин бит аны үзем дә елап яздым. Язганда өч тапкыр бүлендем, бераз суынсын әле дип, туктап-туктап алдым. Менә шул инде ул журналистиканың бердәнбер сыналуы: үзеңә ошаса – кешегә дә ошый. Әгәр үзеңә ошамый икән – язып та торма.
.jpg)
Кодагыйлар. Сулда – Резидә ханымның әнисе, уңда – Миңназыйм әфәнденеке. 2010 ел.
– Миңназыйм абый, Сез әле күптән түгел генә олы хәсрәт кичердегез, әниегез Әминә апаны соңгы юлга озаттыгыз. Ул ниндирәк кеше иде?
– Әнием гомер буе булганына шөкер итеп яшәде, безне дә шулай үстерде. Алланың рәхмәте, 90га кадәр җитте. Кешене бер үк вакытта туа һәм үлә дип әйтәләр, дөрес икән. Әни көзен туган, көзен үлеп тә китте. Ул авылда, энекәшнең гаиләсе белән яши иде. Анысы да үзенә бер гаҗәп аның – әни энемне 46 яшендә тапты, ә 48дә тол калды. Әти үлгәч, әни бөтенләй төшенкелеккә бирелгән иде. Әле дә хәтерлим: “Тормыш бетте, балалар. Моның кадәр тормышны сөйри алмыйм. Хәлем дә юк, яшисем дә килми, үләм мин”, – дип яткан иде. Бәлки хәсрәттән чирләп, үлеп тә киткән булыр иде. Аны төпчек энебез алып калды бугай. “Сез үстегез, хур булмассыз, менә бу 2 яшьлек бала нишләр?” – дип, янә тормышка кайтты ул. “Шушы баланы гына үстереп калдырырга өлгерсәм иде”, – дигән иде, аны да үстерде, оныкларын да, Аллага шөкер.
...Мин үлемнең ничек килгәнен күрдем. Әни янында өч көн утырдым. 3 көн буе салкын су гына эчте. “Улым, авыр булмаса, коедан гына алып кереп бирегез әле?” – дип сорый иде. Бер-ике йота да, шул җитә. Ике көн барыбызга да рәхмәтләр әйтте. Үләсе көнне тып-тын гына торды да: “Балалар, мин китәм”, – диде. Шаккаттым: “Әни, ни сөйлисең син?” – дидем. “Юк, бәхилләшәбез”, – диде. Бөтен кеше белән бәхилләште. Аңа кадәр җырларын яздырды. Җыр да түгел ул, аерым куплетлар, ләкин аларның һәрберсенең мәгънәсе бар. Мәсәлән:
Кызыл ленталар бәйлиләр
Атларның билләренә.
Әлхәмделләһи шөкер,
Ходайның биргәненә.
Менә шулай шөкер кылып яшәде гомер буе, үлеме дә шундый тыныч булды. 5 баласы янында утырды, зарланмады, тыныч кына бәхилләште дә, тыныч кына китеп тә барды. Үләр алдыннан гына бераз борчылып: “Әни, әти”, – дип әйтә башлады. Күзенә күренә инде, мин әйтәм. “Әни, Алла дип әйт”, – димен. Әйтте. “Әни, ясин укыйммы?” – дидем. Пышылдап кына: “Укы”, – диде. Укып бетергәч: “Улым, каян өйрәндең шулай матур итеп укырга?” – диде. Шаккатып сорады. Мин дә шаккаттым. Үзе үлем түшәгендә ята, үзе гаҗәпләнергә, минем белән кызыксынырга көч таба. Ясин укыгач бераз җиңеләеп киткән кебек була, бераздан тагын борчыла башлый да: “Тагын укы”, – ди. Абый белән алмашлап бик озак укыдык. Бераздан бер сеңелкәшнең ире дә килде. Шулай укыганда, кисәк кенә күзен ачып, безгә карады. “Улым, үләмме мин?” – диде. “Нишләтәсең инде, барыбыз да Алла каршына барабыз”, – дидем, еламаска тырышып. Бик авыр... Гомер буе сине караган, ярдәм итеп яшәгән әниеңә берничек тә ярдәм итеп булмый...
Оныгы – Айдан. 2014 ел.
Вакыт узгач бераз җиңеләя дисәләр дә, күңел ярасы тирәнәя генә бара. Әни хис кешесе булса да, бик пөхтә иде. Шаккатабыз, 3сенә, 7сенә, 40ына, елына кемгә нәрсә бирергә икәнен язып, бер сандык әйбер тутырып куйган. Сеңлем әйтә: “Абый, ышанасыңмы, әйберләрне барлап чыккан идек, елы да үтә, сандыкта әйбер дә бетә”, – ди. Шулай туйга әзерләнгән шикелле әзерләнгән. Миңа да: “Улым, кәфенлегеңне алып куй. 40тан узган кешедә кәфенлек булырга тиеш. Гомер теләп тора ул”, – дип әйтә иде.
– Алдыгызмы?
– Әле юк, әмма психологик яктан өлгереп җиттем бугай инде. Әни үлгәндә укыган догаларны һәр көнне укый башладым. Дөньяга икенче төрлерәк карарга, икенче баскычка күтәрелергә вакыт җиткәндер мөгаен. Дөнья малы куылган, балалар үскән, онык бар. Дөньяның үз тәртибе, акыллы кеше моны тоемларга һәм шуңа иярергә тиеш.
– Миңназыйм абый, Казанга килү – балачак хыялыгыз идеме?
– Әйе, каян кергәндер ул башыма, әмма уемда Казан гына иде. Гомумән, минем бала чакта өч хыялым бар иде. Беренчесе – укытучы булу. Ул заманнарда укытучы авыл баласы өчен нык дәрәҗәле кеше иде. Укытучыдан да зур кеше юк, дип әйтә иде әни. Икенче хыялым – биергә тели идем. Монысы каян килгәндер, әллә телевизордан караган кавказ биюләре тәэсир итте микән. Минем өчен әкият кебек иде ул. Һәм өченчесе – журналистика. Ходай рәхмәте, шуларның өчесе дә тормышка ашты. Университетта укыганда “Каз канаты” ансамблендә биедем, журналистика факультетында укытуым үзем дә сизмәстән башланып китте. Инде менә 20 елдан артык укытам. Ә журналистикадагы эшем – күз алдыңда.
Төркиядә ялда. 2010 ел.
Хатыны Резидә, кызлары Айсылу (сулда), Гөлназ һәм оныгы Айдан белән. 2014 ел.
- Әмма акчасыз да булмый бит?
– Сүз дә юк, яшәсеннәр, тираж җыйсыннар. Әмма менә син “Т.Я.”ны, “В.Т.”ны, “Мәдәни җомга”, “Сөембикә”ләрне сызып ташлап кара. Без заман авыр дип тормаска, аларны саклап калырга, югалтмаска тиеш. Моны хөкүмәт тә белергә тиеш. Кешене, милләтне, телне саклап кала торган әйбер мәктәп кенә түгел. Кеше туган телендә газетасын да укырга, радиосын да тыңларга, телевизорын да карарга тиеш.
– Сез килгәч “Ватаным”нан китәргә мәҗбүр булган кайбер журналистлар хакында “аларның тыллары тыныч булмаган” дигән сүз әйттегез. Ә Сезнең “тыл”ыгыз ничегрәк?
– Аллага шөкер! Ике кызымның да гаиләсе бар, хәзер инде ике улым бар дип әйтергә дә була. Кияүләр “әти” дип йөртәләр. Безне “әби”, “бабай” дип әйтегез дисәк тә, “алай әйтергә тел әйләнми, сез әле яшьләр”, диләр. Кияүләрем үз балаларым шикелле. Икесе дә татар телле. Оныгым Айдан (Гөлназның улы) да менә дигән итеп татарча сөйләшә. Әле беркөнне әнине искә алып боегып утырганда, Айдан килде дә: “Тагын елыйсыңмы, бабай? Елама инде, әниең үлсә дә, синең әтиең калды бит әле”, – ди. “Әтием дә юк шул минем”, – димен. Шуннан уйланып торды да: “Әби бар, мин бар”, – ди. “Ай, улым, чыннан да, шулай бит”, – дидем, боегуым кимеде. Менә ул – бәхет! Мин үземне татар дип кычкырып йөрергә җыенмыйм. Ләкин үзенең оныгын татар итеп калдырган кеше генә татар дип саналырга тиеш. Айдан татарча җырлый, татарча спектакльләр карый, татар китапларын тыңлый, безнең белән бергә “Туган тел”не җырлый, Колхуалланы белә.
Бүген балалары белән урысча сөйләшүчеләр берзаман уйланачак әле. Тик ул чагында соң булырга мөмкин – тел югалган, бала үзеңнән ерагайган. Бала телдән киткәч – өйдән дә китә, ерагая. Башында акылы булган кеше аңларга тиеш – бүген тел китә, иртәгә синең кадерең китә. Тел китсә, кешедә аңлап булмый торган ниндидер бер җеп өзелә, әниең белән, башка туганнарың белән, татар дөньясы белән... Ә туган теле киткән кеше бер милләткә дә кирәкми.
– Сезнең гаиләгә яңадан әйләнеп кайтыйк әле. Резидә апаның гимназиядә татар теле укытканын беләм. Былтыр пенсиягә чыккан икән. Ул мәктәптән туеп киттеме?
– Туеп китте. Укытудан түгел, системадан туйды. Гимназиягә акчаны мәктәптә ничә бала укуга карап бирә башладылар. Отчет, кәгазь эшләренең исәбе-хисабы, очы-кырые күренми башлады. Эшләргә вакыт калмый, мин укытучы түгел, вазыйфа үтәүчегә әйләнеп калдым, классларда кеше күп, балаларны тәрбияләү мөмкин түгел, ди. Теге замандагы кебек мәктәп булса, укытыр идем әле, ди.
Кызым Айсылу Милли китапханәдә эшли иде, декретта хәзер. Шушы көннәрдә бала табарга тиеш. Аның холкы нәкъ китапханәдә эшли торган – тыныч кына, акрын гына йөри торган бала ул. Гаилә кешесе – ире өчен үлеп тора, өемә кайтам дип яратып кайта.
– Олы кызыгыз – “Татар радиосы”нда эшләүче Гөлназ Сәфәрованы бөтен кеше беләдер, мөгаен. Сезне Миңназыйм Сәфәров дип түгел, ә Гөлназның әтисе дип әйткәннәре юкмы?
– Әйтәләр, әйтәләр! Телевидениедә еш күренгәч, ул күпкә популяррак бит. Берсендә, Төркиягә ялга баргач: “О-о, Гөлназның әтисе!” – дип сөйләшеп киттеләр дә, ял буена аралашырга туры килде. Мин үзем ялга барганда “таныш кеше очрый күрмәсен иде” дип барам. Ник дигәндә, сөйләшүдән, аралашудан туеп барам ялга. Быел бигрәк тә ялгыз каласым килде, әни үлгәч авыз ерып кеше белән сөйләшерлек халәттә түгел идем. Әмма ике көн дә узмады, “Баш редактор да биредә икән...” – дип килеп эндәштеләр. Боларына да мин түгел, Гөлназ кызык иде.
– Гөлназ чабып йөрүдән туймадымы әле? Ул матур гына яза иде бит.
– Булса да булыр икән әни димен мин аны! Әнинең холкы аңарда. Шундый ук кызыксыну, йөгерү, ашыгу. Башта эшли, аннары уйлый. Бик язасы килә аның, минем язганнарны да кызыксынып укый. Чыннан да, күп нәрсәне югалтты ул. Ләкин тормыш үзенекен итә шул. Монда акча мәсьәләсе дә, танылу да бар. Хатын-кыз өчен, бигрәк тә журналист өчен анысы да бик мөһим. Бәлки күпмедер яшькә җиткәч уйланыр. Акыллы кеше барыбер үзен табарга тиеш.
– Сез аның сөйләвеннән канәгатьме? Төзәткәлисезме?
– Дөрес сөйләмисең дип тә әйтәм, ник теге яки бу кешене эфирга чакырдың дип тә әйткәлим. Менә хәзер урыс телендәге тапшыру да алып бара башлады. “Кызым, син бу кешене татарча да рәхәтләнеп “ача” алыр идең бит, безнең асылыбыз татар бит”, – димен. Ләкин ул конвейерга кереп киткән инде, бара да бара.
– Үзегезнең дә телевидениедә авторлык тапшыруыгыз бар...
– Әйе, ул “Ватаным Татарстан” белән “Татарстан” телерадиокомитетының уртак проекты. Аны Фирдус (Фирдус Гыймалтдинов – ГТРК “Татарстан” директоры) тәкъдим итте. Минем өчен яңа, әмма кирәкле шөгыль ул. Мондагы бертөрлелекне үзгәртү, икенче төрлерәк юнәлешне өйрәнү бик файдалы. Үземне сынап карыйсым да килә иде. Кайчагында телевизор караганда: “Нинди сүз әйтте инде бу!”, Шундый җөмлә булмый бит инде!” – дип утырам да, “Ә үзем булсам ничек эшләр идем соң?” – димен. Менә үземә эшләп карау мөмкинлеге туды инде.
– “Кунак”ларны ничек сайлап чакырасыз?
– Ул кызыклы кеше булырга тиеш. Бүгенге сәясәткә бәйлеме ул, җәмгыятькәме, ниндидер вакыйгагамы. Иң мөһиме – бүгенге көнгә туры килсен.
– Чакырган бөтен кеше дә киләме?
– “Киләм-киләм” дип качып йөрүче берничә түрә, берничә артист бар. Ә калганнар килә, хәтта “минем дә әйтер сүзем бар” дип үзләре теләк белдерүчеләр дә бар.
Сабыйларга үз әнисен алыштыра алырлык кеше табылмаса да, якын итәрлек, ятим сабыйларга җан җылысын бирерлек изге күңелле кеше очравын телибез.
Бик бәхетле пар иде
Шушы көннәрдә Гөлинә Галәветдинованың бакыйлыкка күчкәненә ике ел тула. Бәби тапканнан соң, авырып китеп, табиблар коткара алмаган ханым турында “Кояшым син, аем син” дигән язма басылган иде. Гөлинәнең ире Реназ белән хәбәрләшеп торабыз.
Гөлинә белән Реназ гаилә коруга, Түбән Кама шәһәренә барып урнашалар. Реназ хатынын бик ярата, кулларында гына күтәреп йөри. Алар гаилә корганнан соң, бер дә аерылмыйлар, гел бергә булалар. Әмма язмыштан узмыш юк – Гөлинә авырып, үлеп китә. “Әллә киленем сизендеме икән? Еш
кына: “Мондый бәхетле гомерем озакка барыр микән?” – дип әйтә торган булган. Миңа үз кызым кебек якын иде ул. Ачык йөзле, “әнием” дип өзелеп торды. Реназны да яратты. Түбән Каманың бала табу йортыннан чыгуга безнең янга кайттылар. Бер җирем дә авырта димәде, зарланмады. Тик менә бишенче көнендә, мин эштән кайтканда кәефе юк иде. Реназ ике тапкыр “Ашыгыч ярдәм” чакырып карады. Тик алар Гөлинәне алып китәргә ашыкмады. Аптырагач, үзе Чистай хастаханәсенә алып барды. Ул бит бала тапкан, бәлки гинеколог тикшерер, УЗИдан карагыз, дип ялынган. Тик язмыштыр, хәле авырайганчы, авыруның сәбәбен белмәделәр. Баламның аяк-куллары йөрмәскә әйләнде”, – дип сөйли каенанасы Резеда ханым. Казан хастаханәсенә җибәргәч, соң була инде. Гөлинә яңа гына туган кызын калдырып, мәңгелеккә күзен йома. Аны Чистай районындагы туган авылы Талкышта җирлиләр.
– Кодагыема бик тә авыр. Газиз балаңны салкын җир куенына салып куй әле. Араларыбыз өзелмәде, бергә тату гына гомер итәбез. Ә оныгымны мин үстерәм. Кайчак әтисе дә алып китеп тора. Сагынганда кодагыйлар да кунакка килеп алалар. Гөлинәнең җидесе узгач та, балага опекун булдым. Кечкенә вакытларында җиңел булмады. Ничек тә түзәргә тырыштым. Улым Реназ да нык булды, сагышланса да, безгә күрсәтмәде, түзде. Шөкер, эчми-тартмый, эшен яратып башкара. Әле күптән түгел генә фатирлы да булып куйды. Гөлинәне бик яратканга, әлегә гаилә корам, дими. Сагынадыр, күрәсең. Ә кызы өчен нишләргә дә белми инде. Әле менә шушы көннәрдә оныгымның ике яшен уздырдык, – ди Резеда ханым.
.jpg)
Раянага 2 яшь тулды
Яшьли әнисез калган, ә аннан соң әтисен дә югалткан Резеда ханым ятимлекнең ни икәнен яхшы белә. Шуңа күрә оныгы Раянаны яратып тәрбияли ул. “Оныгым “әни” дип тә, “нәнәм” дип тә әйткәли. Үз әнисенең юклыгын белми әле ул. Тормыштагы авырлыкларны җиңәргә көч бирүче, кирәк чакта ярдәм кулы сузучы әле ярый үз каенанам да бар. Аны бик яратып, хөрмәт итеп яшим. Мин эштә вакытта Раянаны ул карый. Бергә-бергә яшибез. Суфия әниемә исәнлек телим. Шундый изге йөрәкле каенанамнан мин дә сабыр булырга, кешеләргә игелекләр эшләргә өйрәнәм, – ди Резеда ханым. – Бәхетебез генә озакка бармады. Гөлинәбез риза булып ятсын. Еш кына янына зиратка барабыз. Рухы тыныч булсын өчен, оныгыбызга яхшы тәрбия бирергә тырышабыз. Әле менә балалар бакчасына да йөри башлады. Үзен сөеп туеп булмый”. .jpg)