— Урамыбызда 14 йорт батты. Без дә әлегә туганнарда. Былтыр ярты өебез су эчендә утырды. Бүген иртән урам тулы кеше, мал иде. Мәш килделәр. Нишләсеннәр инде, терлекләрне дә туганнарына илтәләр, урамга чыгаралар. Мәктәп бездән ераграк урнашкан. Анда мондый ташу вакытында юньле-башлы йөрүче юк инде. Иртән ике күрше авыл арасындагы юлны да япканнар иде, — дип сөйләде фото авторы Алисә Рамазанова.

Быел да ташу кузгалды. Кар суларының елга ярына сыеша алмый аккан чагы — язның иң күңелле чорыдыр, мөгаен. Күңелле, шул ук вакытта мәшәкатьле чак. Боз кузгалуны күзәтеп кемдер рәхәтлек алса да, кайбер төбәктә яшәүчеләр өчен табигатьнең әлеге язгы шаяруы өстәмә борчу да тудыра шул. Табигать үзенекен итә — андыйлар быел да су басудан качып котыла алмады. Лениногорск, Баулы, Югары Ослан, Яшел Үзән, Буа, Алабуга районнарында язгы ташу көчле булган. Су астында калган йортлар, күперләр, ташу җимергән юллар да бар.

Фәнис МИРХӘТУЛЛИН, Яшел Үзән районы Мамадыш Әкил авыл җирлеге башлыгы:

— Безнең 300 ләп хуҗалыклы Татар Танаен яз көне ике елганың ташып чыккан суы уратып ала. Авылның аскы ягындагы елга артык зур зыян салмый. Cуы авылга иртәрәк керә дә, урам уртасыннан агып чыгып та китә. Ә менә елганың берсе һәм аның янындагы күл, таудан кар сулары да агып төшкәч, бик нык киңәя.

Быел су басу узган атна азагында башланды. Кайбер ишегалларында 40 см га кадәр күтәрелде. Авылдагы ике йортның эченә үк су керде. Халык табигатьнең әлеге бәла-казасына күнгән инде. Алдан хәстәрен күрә. Хәзер кайберәүләр малларын күчереп йөрисе булмасын өчен, терлек торакларын да күтәртмәле итеп эшли.

Авылга юл салынганчы су озын чокыр аша ага иде. Юл төзегәндә салып калдырылган торбалар аша кар суы агып өлгерә алмыйдыр дип тә уйлыйбыз. Торбаларда тоткарлык ясала бугай. Су басуның зыяны бик зур. Йортларның, каралты-кураның нигезенә зыян килә. Авыл тирәли дамба күтәртеп чыгар идең, бу эш шактый чыгым сорый. Шуңа күрә халыкка алдан хәстәрен күреп яшәргә генә кала. Кыен хәлдә калганнарга кулдан килгәнчә булышабыз, район да ярдәм итә.

Галия ШИРИЯЗДАНОВА, Лениногорск районы Керкәле авыл җирлеге башлыгы:

— Керкәле авылы Шушма елгасы буенда, тау арасында урнашканлыктан, гомер-гомергә йортларга, ишегалларына, каралты-курага су керә. Хәтта яңгыр күп яуган җәйләрдә инеш суы күтәрелеп, бәрәңге бакчаларын юып киткән чаклар да булды. Нишләтәсең, һава торышы бездән генә тормый шул.

Авыл халкы яз килгәнче алдан хәстәрен күрә. Үзе белгән сынамышларга таяна, бер-берсе белән киңәшәләр. Быел да язгы су басуга әзер идек. Халык бәрәңгесен дә чыгарды, мал-туарын кая күчерәсен сөйләшеп куйды.

Керкәле зур авыл — 886 кеше яши. Шулай да, су басу куркынычы түбәндәрәк урнашкан йортларга гына яный. Быел да шул 13 өйгә су керде. Зыян күрүче халык 5 апрельдә малларын чыгарып, алдан сөйләшенгән кешеләргә күченеп бетте. Күченеп тормыйча да булмый шул — кайбер йортларда су идәннән 1 метр чамасы, кайберләрендә 5-6 бүрәнә биеклегенә кадәр күтәрелде. Атна башына су кимеп, Шушма елгасы үз ярларына төште. Күченеп торган кешеләр үз йортларына кайтты. Аллага шөкер, терлек үлемнәре юк. Су кергән йортларда бераз җиһазлар гына зыян күргән.

Безнең авылда зур су басуларның соңгы елларда күзәтелгәне юк иде. Узган ел һәм быел булды. Быелгысы бераз кими төште. Шушы елларда җирдә туң тирәнгәрәк китә башлады бугай. Безнең фаразлар шундый.

Гөлнара МОРАТОВА, Керкәле авылында яшәүче:

— Соңгы ике елда йортыбызның эченә хәтле су керә. Андый хәл моңа кадәр 1977 елда һәм 1982 елда күзәтелгән иде. Калган елларны моның тикле су басуның булганы юк. Ишегалдының су астында калуын уйламыйбыз да инде. Мунча белән сарайдагы әйберләрне һәр язда күтәреп куймыйча булмый. Ел да кабатлангач, анысына гына ияләндек. Ә йорт эчендәге җиһазларны чамалап кына күтәрәбез. Башта йокы бүлмәсендәге әйберләр урындык, өстәл өстенә менеп кунаклый. Залдагы җиһазларны су баскан вакытта гына күтәрәбез. Абзардагы тавык, сарыкларның да үз урыны бар.

Быел су безнең йортка бик тиз керде. Кичке сәгать 11 дә мин клубтан эштән кайтканда әле берни юк иде. Төнге сәгать бер белән ике арасында тутырып та бетерде. Чыгып качар мөмкинлек тә булмады. Идәннән 20 см чамасы күтәрелде. Диван, паласлар су астында калды. Бәрәңгене алдан чыгарган идек. Инде атна башында су кимеде. Хәзер өйдән озын резин итек киеп чыгып була.

Йортыбыз тыныч урында урнашкан. Җәй көне яшәргә рәхәт. Шуңа күрә башка урынга күченү турында уйламыйбыз да. Язның ике-өч көненә генә түзәбез.

Зәйрулла ФӘТКУЛЛИН, Баулы районы Шалты авыл җирлеге башлыгы:

— Безнең Шалты авылында ике урам тулысынча су астында калды. Шул ике урамны ике якта калдырып агучы Кандыз елгасы быел ярларыннан 3 метр биеклеккә күтәрелде. Узган ел 15 см га биегрәк тә иде әле. Ул урамнарда 69 йортта кеше яши. Тагын 13 буш өй бар әле. Санап чыгардык — 10 йортның идән өстенә кадәр үк су кергән. Кайсының почмагына гына, кайсының миченә хәтле 80 см чамасы күтәрелгән. Барысының да идән астына су тулган. Шундый йортта яшәүче 5 кешелек бер гаиләне күчермичә булмады. Көймә белән кайтып, терлекләрен ашатып киләләр.

Күтәрелгән су акрын кими әле. Яңгыр яумасын дип кенә торабыз. Ява калса, бетте баш. Табигатькә каршы көрәшеп булмый. Ул барыбер үзенекен итә.

Шушы вазыйфамда 13 ел эшлим, аңа кадәр дә Шалтыда яшәдем. Су басмый калган бер генә елны да хәтерләмим. Ел саен кабатлана бу хәл, мәктәптә дә язгы каникулны шул вакытта гына бирәбез.

Гүзәлия АДЕЛШИНА, Лениногорск районы Сарабиккол авыл җирлеге башлыгы:

— Авылны элек-электән су баса. Урыны шундый. Соңгы елларда бу хәл тагын да хәвефлерәккә әйләнеп бара шикелле. Җир дә нык туңып кала, читтән — сусаклагычлардан да су төшә. Авыл үзе дә елга буенда урнашкан. Быел да Шушма күпердән 3 метрга кадәр күтәрелде. Елга буенда яшәүче 4 хуҗалык аеруча куркыныч астында калды. Аларның өчесен — пенсия яшендәге гаиләләрне башка йортларга күчермичә булмады. Ул өйләрдә яшәүчеләр мөгезле эре терлек асрамагач, мал-туарны тыныч урынга урнаштыру авырлык тудырмады. Барысына бергә 15 кәҗә, 8 сарык кына бар аларның. Мунча, сарайлары зур зыян күрде, идәннәренә кадәр су күтәрелде.

Авылда кеше бер-берсен якын итә. Арада туган-тумачалары да җитәрлек. Cу басуны уртак мәшәкать буларак кабул итәбез. Халыкны куркыныч алдында ялгызын гына калдырган юк. Авылыбызда күмәк хуҗалык бик көчле. Аның җитәкчелеге нык булыша. Кирәк булса, көймәләргә кадәр әзер тора. Үземнең дә өч тәүлек йоклаган юк. Көн-төн халык белән яшибез.

Су гына кимергә уйламый әле. Яңгыр яуса, хәл тагын да катлауланырга мөмкин. Чөнки урманнар якын безгә. Аннан да кар суы төшү ихтималы зур.

Мәкбүлә апа МОСТАФИНА, Лениногорск районы Сарабиккол авылында яшәүче:

— Йортыма узган ел бик куркыныч булып язгы су кергәнлектән, быел алдан әзерләнеп тордык. Өйдәге бөтен әйберне күтәреп куйдык. Узган елгы хәлдән соң терлекләрне бетердем. Анысы бер мәшәкатьне киметте. Су идән өстенә кадәр күтәрелде инде. Чама белән 20 см булгандыр. Андый вакытта кичтән туганнарыма барып тордым. Хәзер су кимеде. Үзе китте, зыяны калды. Су астында калган әйберне үзегез беләсез.

Аллага шөкер, шундый авыр вакытта ярдәмсез калдырмадылар. Авыл җирлеге башлыгы Гүзәлиягә зур рәхмәт. Төннәрен дә шалтыратып, мин, ялгыз карчыкның, хәлен белеп торды. Үзегезгә дә хәлемне белгән өчен рәхмәт. Илдә бер-беребезне онытмасак, мондый гына бәла-казаны җиңеп чыгып була.

1

2

3

4

5

7

8

9

10

11

12

13

14

15

17

18

20
 

Алисә Рамазанова һәм Роза Нургалиева фотолары.

Эстраданын барлык йолдызлары бер сәхнәдә булачак. Алар арасында Айдар Галимов, Рәсим Низамов, Илназ Баһ, Иркә, Әлфинә Әзһәмова, Ленар Сәйфиев, Монир Рахмаев, Раяз Фасыйхов, Илмира Нәгыймова, Нәфкать Нигъмәтуллин, Фирдүс Тямаев, Ландыш, Ринат Рахматуллин һ.б. бик күп җырчылар!

Белешмәләр өчен телефон: 297-43-77.

Билетларны “УНИКС” кассасыннан, “Кольцо” җир асты киселешендәге кибетләрдән, таратучылардан, “Билетти” кассаларыннан, “Евросеть” үзәкләреннән, Азинодагы “Франт” сәүдә үзәгеннән алырга момкин.

Сезоннын соңгы концертына рәхим итегез!
 

БДИга электрон капка аша кертергә

– Энгель Нәвапович, быел беренче тапкыр республика мәктәпләренең сыйфатын бил­геләүче рейтинг булдырылды. Аның БДИ нәтиҗәләрен нигез итеп алуы белән кайберәүләр килешмәде. Киләсе елларда рей­тинг төзү принципларын камилләштерү күздә тотыламы?

– Һәрбер белем бирү үзәге­, муниципаль берәмлек рейтингка керергә тиеш. Бөтен кеше дә­ бер көтүдә була алмый бит. Көтүнең әйдәп баручысы, уртада йөрүчесе, ахырдан сөйрәлүчесе була. Шуңа күрә яңа министр буларак, аны киләчәктә дә кулланачакмын. Чөн­ки муниципаль берәмлекләр арасында ярышып эшләү мохите тудырмасак, эшләү авыр булачак. Безнең аша муниципаль берәм­лекләргә, белем бирү учрежде­ниеләренә күп акча бирелә. Әлбәттә, акча бервакытта да җитми. Аны теләсә кемгә, теләсә ничек таратуга юл куймаячакмын. Минем принцип – беренче чиратта, эшләгәннәргә булышу, ягъни конкурс, грантлар игълан итү. Дөрестән дә, кешенең хезмәтен лаеклы итеп бәяләргә кирәк. Шуңа күрә рейтинг төзү булачак. Нинди күрсәткечләр буенча төзү – икенче мәсьәлә. Шул ук вакытта әлеге исемлекне БДИ гына түгел, бер­ничә критерийга нигезләнеп чыгардык. Беренче күрсәткеч математика, рус теленнән имтихан нәтиҗәләрен исәпкә алган иде. Безгә БДИ ошыймы, ошамыймы – ул бар, кабул ителгән. Ә аның гадел булуы һәрберебездән тора –укытучылардан да, укучылардан да, әти-әниләрдән дә, бездән дә. Имтиханнарны гаделләштерү өчен үземнең көчемнән килгәнчә тырышачакмын. Рейтинг кемнең нинди хисап бирүе буенча гына оештырылмады. Ул сынауларның кайсы районда ни дәрәҗәдә бирелүен күрсәтә. Бөгелмә районы беренче урынга чыкты, андагы белем сыйфаты бөтен таләпләргә дә туры килә. Икенче критерий – 80 һәм аннан да югарырак балл туплаучыларның саны. Алар бит берничә генә түгел. Моны ничек дөрес түгел дип әйтәсең? Өченче күрсәткеч – “2”ле алучылар һәм аттестатсыз калучылар саны. Әти-әниләр, укытучылар, район башлыклары да балаларының начар билге алуын теләми. Шуңа да карамастан, “2”ле алучылар бар. Нәтиҗәләргә ничек ышанмый­сың? Соңгысы – олимпиада нә­тиҗәләре. Бу очракта да рәсми күрсәткечләр дөрес түгел дип әйтеп булмый. БДИны гадел үткәрү буенча республикада күп эшлә­нелә, әмма тагын да эшләргә кирәк. Укыту, тәрбия мәсьәләсе, милли мәгариф торышына багышланган аерым рейтинглар булдырачакбыз. Әйткә­немчә, хезмәткә бәя бирү, урыннар чыгару ярышып эшләргә этәргеч бирәчәк.

– Быел имтихан уздыру пунктларына “глушилка”лар куе­­лачакмы?

– Бүген БДИ баланың белем дәрәҗәсенә бәя бирүче төп күрсәткеч булып тора. Министрлыктагы бүлекләр аны объектив үткәрү өчен эшләргә тиеш. Үткәрү системасы камил булырга тиеш. Киләчәктә инглиз теле дә мәҗбүри имтиханнар исемлегендә булачак. Күп тел белү берәүгә дә зыян китерми. Сынау уздыру буенча та­ләпләрне арттырырга җыена­быз. Бүлек җитәкчеләре, аны оешты­ручылар, министрлыктан имтихан пунктларына җибәрелә торган вәкилләрнең җаваплылыгы артачак, шул ук вакытта техник чаралар да кулланылачак. Телефон элемтәсен тоткарлау системасы урнаштыру, имтиханга кергәндә балаларны металл эзләгеч капка аша уздыру мәсьәләләре карала. Боларны күздә тоткан хат тиешле органнарга җибәрелде.

– Республикада сәләтле балалар өчен лицей-интернатлар системасы булдырылачак. Әле­ге система ни дәрәҗәдә отышлы?

– Бала шәһәрдә дә, авылда да бертөрле туа. Әмма аларга тумыштан төрле сәләт бирелә. Педа­гогларның төп бурычы – сәләтле балаларны табып, аларга ярдәм итү. Без, үз чиратыбызда, аларга шартлар тудырырга тиеш. Мин 22 төрле фән буенча җаваплы бел­гечләр белән очрашып чыктым, һәр фәнгә җаваплы кешеләр бил­геләнде. Күптән түгел Кукмара рай­онында узган коллегиядә математика фәне буенча белем сыйфатын күтәрү турында сөйләштек. Олимпиада күрсәткечләре буенча Россия күләмендә Татарстан дүр­тенче урында тора. Моңа кадәр укучылар математика буенча олим­пиадада югары сыйныфларда катнашса, хәзер аны 4 нче сыйныфтан башлап кертмәкче булабыз. Математика авыр фән булса да, бездә илкүләм олимпиадаларда җиңүчеләр күп. Республика күләмендә ел әйләнәсендә математикадан олимпиадаларга әзер­ләү буенча үзәк булдырылачак. Анда иң сәләтле укучыларны, иң тәҗрибәле укытучыларны туплаячакбыз. Сәләтле балаларны барлау максатыннан Татарстанда ли­цей-интернат, гимназия-интер­нат­лар челтәре булдырылачак. Бу эш районлап оештырылыр һәм анда 15-17 белем йорты керер дип көтелә. Аларда телләргә өйрәтү, тәрбия мәсьәләсен күтәрү максаты куела. Бүген Казан (Идел буе) федераль университеты белән эш алып барыла.

Сәләтле бала тәүфыйклы да булырга тиеш. Тәрбияне мәктәптә генә биреп бетереп булмый, шуңа күрә әти-әниләр институтын, мәк­тәптән тыш эшчәнлек белән шө­гыльләнүче белгечләрне тартмасак, тиешле нәтиҗәләргә ирешә алмаячакбыз. Моның өчен мохит тудыру зарур. Актаныш районында сәләтле балалар өчен гуманитар гимназия булдырмаган булсак, без Айдар Шәйхинның сәләтле егет икәнен белмәгән дә булыр идек. Ул берничә тапкыр респуб­лика күләмендә уздырылган бәй­ге­ләр­дә җиңүче булып танылды. Айдарны чын мәгънәсендә шәхес дип әйтеп була. Гимназиягә Та­җикстаннан, Красноярск, Самара кебек шәһәрләрдән дә килеп укыйлар. Бер авыз сүз татарча белмәгән балалар хәзер саф татарча сөйләшә. Балаларның төрле фәннәрдә һәм өлкәләрдә булган сәләтләре дә ачыклана һәм үс­терелә. Яңа гимназия, лицейларга да чит төбәкләрдән сәләтле укучылар җәлеп ителәчәк.

Башлангыч мәктәп, ике бала укыса да, сакланачак

– Мәгариф хезмәткәрләре­нең 2012 елгы эшчәнлегенә йомгак ясаганда, Сез, база мәктәпләре күп булырга тиеш түгел, дип белдердегез. Моны база мәктәпләрен оптималь­ләш­терә башларга мөмкиннәр дип уйлаучылар да булды. Бу чынлыкта нәрсә дигән сүз? Алга таба безнең бала саны аз булган мәктәпләргә ябылу куркынычы янамасмы?

– Дөрестән дә, база мәктәплә­ре (укучылар төрле авыллардан килеп белем алучы урта мәктәпләр – С.С.) күп булырга тиеш түгел. Элек тә шулай иде. Урта мәк­тәпләрнең күпчелегендә 50 бала укый, әмма анда шуның кадәр укытучы юк. Алай була алмый. Анда ким дигәндә 150дән дә аз бала укымаска тиеш. Бөтен мәктәпләр­не дә заман таләпләренә туры китерә алмыйбыз. Районнан кил­гән кеше булгач, бу мәсьәләне яхшы беләм. Анда яхшы укытучылар табу да проблема. Укытучыларга карата хөрмәт ил күләмендә дә, Татарстанда да арта бара. Тырышып эшләр өчен аларга стимул бар. Рес­публикада укытучыларның уртача хезмәт хакы 24 мең сумны тәшкил итә, ел ахырына аны 26 мең сумга күтәрергә җыенабыз. База мәктәпләре көчле укытучылар белән тәэмин ителергә тиеш. Актаныш районында 22 база мәктәбе бар иде, ул хәзер 7гә калдырылды. База мәктәпләренең юнәлешләрен билгеләргә кирәк. Монда ул авыл хуҗалыгы, гуманитар, техник яки башка юнәлешләр буенча булырга мөмкин. Шулай ук Актанышта коррекцион, кадет мәктәпләре, гуманитар гимназия бар. Районнарда ата-аналарга балаларын үзләре теләгән мәктәп­ләрдә укыту өчен мөмкинлек тудырылачак. Районда эшләгәндә Аеш авылында төп мәктәп бар иде, аны калдырырга дип планлаштырган идек. Әмма әти-әниләр бала­ларын Актанышка илттеләр. Шулай итеп, аны башлангычка кал­дырырга мәҗбүр булдык. Әти-әниләрнең теләкләренә каршы килергә ярамый. Алар балала­рының сыйфатлы белем алуын тели. Әмма мәктәпләрне ябу мәсьә­ләсенә бик сакчыл карарга кирәк. Һәр муниципаль берәмлектә белем бирү системасы ничек булуы, әйтик, база мәктәпләренең саны, аларның нинди юнәлештә эшләя­чәге, автобус маршрутлары билгеле булырга тиеш. Ата-ана­лар бе­лән киңәшләшеп эш­ләргә ки­­рәк. Аларга каршы килә алмыйбыз. Яңа “РФдә Мәгариф турында”гы За­конда да бу хакта әйтелгән. Ак­танышта да оптимальләштерү мәсьәләсендә кемнедер урамда калдырып, аларның күз яшен түктереп эшләмәдем. Хезмәт яшен­дәге, балалары, гаиләсе булган кешене ничек урамга чыгарып ташлап була, аңлый алмыйм. Мондый адымга бармадык, бармаячакмын. Үземнең кул астында эшләүчеләрдән дә шуны сорар идем. Республика җитәкчелеге дә, район башлыклары белән дә бу хакта сөйләштем, алар тәкъ­димне хуплады.

Башлангыч мәктәпләрдә ике бала укыса да, алар сакланачак. Бала­ны салкыннарда автобус көт­тереп торуга каршы мин. Ата-аналар да моңа риза булмаячак. Тугызъеллык мәктәпләр дә калдырылачак. 50шәр баланың күрше авыл мәктәбенә йөреп укуын дөрес дип санамыйм. Автобуска ике рейс ясарга туры килә. 5тән 9 сыйныфка кадәр 10-12 бала булса ярый, алар автобуска да сыя.

"Укыту, тәрбия мәсьәләсе, милли мәгариф торышына багышланган аерым рейтинглар булдырачакбыз. Хезмәткә бәя бирү ярышып эшләргә этәргеч бирәчәк".

Милли мәгарифне дә уңай якка үзгәртмәсәм, дөрес булмас

– Сезнең милли мәгарифкә карата мөнәсәбәтегез уңай булу бик сөендерә. Әлеге өлкәдә нәрсәләрне үзгәртергә уйлыйсыз? Республикада татар телен­дә белем бирә торган ничә мәктәп бар?

– Телне саклау гаиләдән килә. Мәгариф министры буларак, мин аларны гаепләп утыра алмыйм. Белем бирү системасында үзебездән торганны эшләргә тиеш. Төп максат шул. Әлбәттә, бу – бик авыр мәсьәлә. Ике телне дә үстерү өчен республика Президенты бөте­несен дә эшли. Монда туган телгә өйрәтү буенча “Ана теле” һәм башка проектларны да әйтергә була. Алар зур чыгымнар сорый. Аларның берсенә дә республика башлыгының каршы килгәне юк. Туган тел балалар бакчаларында, башлангыч мәктәптә бирелергә тиеш. Моның өчен бакчаларда аерым укыту программалары тәкъ­дим ителде. Рус теле һәм татар теле­н өйрәтү буенча бакчалар өчен грант игълан иттек. Телләр­не өйрәткән 20 бакчаны билгеләп, аларның һәркайсына миллион сум акча биреләчәк. Быел аңа майда йомгак ясалып, ул дәвамлы булачак. Ике телнең дә ничек өйрә­нелүен бакчаларга чыгып, сабыйлар белән аралашып беләчәкбез. Башлангыч сыйныфларда телләр­не өйрәтүгә, фәннәрне татарча укытуга таләп куярга иде. Бүген дәреслекләр әзерләнә, рус балаларын татар теленә өйрәтүче укытучылар белән очрашып, фикер­ләрен белештем. Районнарда милли мәгариф буенча белгеч бе­терелгән иде, 1 июньнән алар кире кайтарыла, һәрбер районда булачак. Министрлыкның милли мә­гариф структурасына да үзгә­решләр кертергә җыенам. 3-4 кеше белән генә 43 район һәм 83 төбәктәге милли мәгариф мәсьә­ләләрен сыйфатлы итеп хәл итү мөмкин түгел. Милли мәгариф торышын да уңай якка үзгәртмә­сәм, дөрес булмаячак бит инде. Мин моны үземнең изге бурычым итеп күрәм.

Мескенгә сабышып, ата-анадан акча җыюга каршы мин

– Министрлык мәктәпләрдә ата-аналардан акча җыю буенча “кайнар элемтә” линиясе булдырган иде. Аның нәтиҗә­ләре ничек? Бу мәсьәләдә алга китеш сизеләме?

– Бүген республиканың яңа “Мәгариф турында”гы законы әзер­ләнә. Мөмкинлеге булган ата-ана мәктәпкә ярдәм итәргә тие­ш, аны беркем дә инкарь ит­ми. Шул ук вакытта балаларны кыен хәлгә калдыруга да битараф кала алмыйм. Монда тәртип булырга тиеш. Бүлек җитәкчеләрен укыттык, сайтта “кайнар линия” ачтык, һәр шалтыратуга игътибар итәбез, шикаятьләрне урынга барып тик­шерәбез, ай саен нәтиҗә ясыйбыз. Министрлык бу эшне системалы рәвештә алып барачак. Директор, сыйныф җитәкчеләре моны аңлар дип ышанам. Мәктәп директорына, нигә ата-анадан акча җыеп, түбәңне ремонтламыйсың, димибез бит. Моның башка юллары бар. Республика ел саен ремонт өчен мәктәпләрне төзекләндерүгә 2,5 миллиард сум акча бүлеп бирә. Биш ел эчендә 800гә якын мәктәп ремонтланыр дип көтелә. Мес­кенгә сабышып, ата-анадан акча җыюга каршы мин.

– Соңгы елларда укытучылар белем бирүдән бигрәк, “кәгазь боткасы”ннан, ягъни хисап тутыру проблемасыннан интегә. Әлеге мәсьәлә ничек хәл ителәчәк?

– Дөрес күтәрелә торган сорау. Безне кәгазьләр, хисапларны элек­трон тутыру буенча пилот министрлыгы итеп билгеләделәр. Бе­ренчедән, бездә “Электрон мәга­риф” системасы эшләп килә. Икенче баскыч итеп, хисаплар саны киметеләчәк. Алардан мәҗбүри итеп түгел, портал аша кирәкле мәгълүматны алып, гомумиләш­тереп, тиешле формада тиешле органнарга биреләчәк. Бу минем үземә дә ошый. Укытучыларга күп грантлар бирәбез. Мәгариф җи­тәк­челәре, мәгълүмати-методик үзәк җитәкчеләренең фикеренә колак салмыйча, кем яхшы тутыра, шуңа карап акча тарата идек. Моңа да ачуым килә иде. Моннан да китәчәкбез. Әгәр мәгариф бү­лекләренә, директорга ышанмасам, берүзем 36 мең укытучының ничек эшләвен белә алмыйм.

– Яңа уку елында дәрес­лекләр проблемасы тагын кабатланмасмы? Бу уңайдан ни­ләр эшләнә?

– Моның өчен бик күп эшлән­де. Кайсы мәктәптә кайсы укытучы нинди китаптан укытачагы буен­ча заявка бирәсез, дип мәгариф җитәкчеләренә, мәгълүмати-ме­тодик үзәкләре директорларына әйтеп куйдым. Шул заявканы кап­ларга тырышачакбыз. Ел ахырында 25 миллион сумга дәреслек алып тараттык. Быел китап белән тәэмин итү өчен 200 миллион сумнан артык тотылды. Мәскәү нәш­риятларындагы директорларны кат-кат чакырып сөйләштек. Алардан ташламалар ясауны сорадык. Нәшриятларга районнарга китереп бирү шарты куелды. 1 августка кадәр дәреслекләр әзер булырга тиеш дигән бурыч куйдык.

"Милли мәгариф торышын да уңай якка үзгәртмәсәм, дөрес булмаячак бит инде. Мин моны үземнең изге бурычым итеп күрәм".

Бала кирәкле белемне үзе таба белергә тиеш

– Татарстан 30 мең укытучыны Сингапур укыту алымнарына өйрәтергә җыена. Бу алымнар ни дәрәҗәдә отышлы дип саныйсыз?

– Татарстан укытучылары – лидерлар сафында. Әмма без бүген­ге заман таләпләренә җавап бирә торган белем бирергә тиеш. Мин Лондонда бөтендөнья форумында булып кайттым. Анда йөздән артык илдән мәгариф министрлары җыелып, мәгариф өлкәсендәге яңалыклар хакында сөйләштеләр. Сингапур тәҗрибәсен кулланганда, без үзебезнең традицион укыту системасының да шактый уңай яклары барлыгын онытмаска тиеш. Биредә үзебезнең иң уңышлы укыту ысуллары белән чит илнең алга киткән технологияләрен синтезлау турында сүз алып барырга кирәк. Без баланың үзен белем алуга тартырга тиеш. Яңа федераль стандартларда шулай куелган. Бала, укытучы сорармы икән, дип калтырап торырга тиеш түгел. Менә шул ысулга укыту­чы­лар­ны өйрәтәчәкбез. Андагы техно­логияләр иң алдынгы санала. Өч еллык килешү төзеп, 30 меңнән артык укытучыны бу тәҗрибәгә өйрәтәчәкбез. Төп максат – балага шәхес итеп карау, аңа мөстәкыйль белем алу юлларын өйрәтү.

– Гомумән, республика мә­гарифен нинди яңалыклар кө­тә? Сезне нинди проблемалар борчый?

– Министр – ул идарә итүче, шуңа күрә, беренче чиратта, ях­шы команда тупларга тиеш. Һәр участокта үз эшенең белгечләре булырга тиеш. Бүген шуның өс­тендә эшлим. Калганнарны да үпкәләтергә ярамый. Әмма алар үзенә туры килгән эштә эшләргә, шулар аркасында башкалар газап­ланырга тиеш түгел. Мәгариф сис­темасы – бик четерекле тармак. Аңа Һәр гаилә бәйле. Шуңа күрә борчыган проблемалар бик күп. Бу сорауга күпмедер эш­ләгәннән соң җавап бирермен. Эшлисе эшләрем бик күп әле. Хәзер­ге этапта җавап бирү дөрес түгел. 

“Нәүрүз”нең төп программасында төрки дөнья театрларының танылган драмалары, курчак театрлары спектакльләре һәм традицион урам-мәйдан форматындагы спектакльләр тәкъдим ителәчәк. Төп программадан тыш, фестивальнең кунаклар әзерләгән программасы киңәйтеләчәк. Бу өлештә урам тамашалары һәм төрки халыкларның милли үзенчәлеген чагылдырган театраль концертлар күрсәтеләчәк.

“Нәүрүз” фестивале һәрвакыт дөнья театр сәнгатенең күренекле вәкилләре булган кунаклары белән игътибарны җәлеп итә. Болар – “Литва даһие” Эймунтас Някрошюсның “Мено Фортас” театры, Лев Додин җитәкчелек иткән легендар Европа Театры, дөнья музыка сәнгате йолдызы, күренекле якут артисты Степанида Борисова... “Нәүрүз” тамашачыларын быел да үзенчәлекле программа һәм дөньякүләм танылу алган йолдызлар белән очрашу көтә.

Гадәттәгечә, катнашучы спектакльләргә Тәнкыйтьчеләр коллегиясе бәя бирәчәк.

“Нәүрүз” фестивале беренче мәртәбә СССРның Театр эшлеклеләре берлеге карары белән 1989 елда Алма-Атада узган. СССР таркалганннан соң ел саен үткәрелә торган фестиваль 5 ел буе үткәрелмичә торган. “Нәүрүз” Татарстан Республикасы тырышлыгы белән 1998 елда торгызылды. Фестиваль Татарстан башкаласы Казанда 4 елга бер мәртәбә уздырыла башлады һәм Халыкара фестиваль статусын алды. 2009 елдан “Нәүрүз” фестивале ике елга бер тапкыр үткәрелә. 2010 елдан Фестиваль кысаларында “Нәүрүз” Халыкара театраль белем бирү форумы оештырыла. Форум көннәрендә актерлык, режиссерлык осталыгы, театр белеме, театр сәнгате өлкәсендә менеджмент буенча семинарлар, остаханәләр үтә.

“Нәүрүз”нең төп максаты – төркиләрнең, Россия төбәкләрендә яшәүче башка халыкларның һәм чит ил халыкларының театрлары арасындагы элемтәләрне ныгыту, театр сәнгатен баету. Фестивальне гамәлгә куючылар – Россия Мәдәният министрлыгы ярдәмендә Татарстан Мәдәният министрлыгы, Россия Театр әһелләре берлеге ярдәмендә Татарстан Театр эшлеклеләре берлеге, “ТЮРКСОЙ” төрки мәдәният һәм сәнгатне үстерү халыкара оешмасы.

 

Әйтик, былтыр Владимир Путин 5,79 миллион сум ак­ча эш­лә­гән. Ә Ямал-Ненец автономияле округы сенаторы Дмитрий Анань­ев 751 миллион сумга баеган.

Әлегә барлык түрәләр дә узган елгы керемнәре турында хисап тотарга өлгермәде. Әм­ма атна ахырында пәйда булган мәгълүматлардан биг­рәк тә Федерация Советы вәкил­ләренең күрсәткечләре игътибарны җәлеп итә. Зур вазыйфа биләүче җитәкче ха­тынна­ры­ның да ирләреннән күпкә баерак булуы гадәти хәлгә әве­релеп бара. Инде аерым җи­тәкчеләргә килгәндә, былтыр Россия Президенты Владимир Путин 5,79 миллион сум акча эшләгән. Чагыштыру өчен: ил башлыгы 2011 елда 3,7 миллион сум керем алган булган. Аның хатыны исә былтыр 121 мең сумга баеган. Шунысы гаҗәп: Украина президенты Виктор Януко­вич­ның узган елгы кереме Путинныкы белән чагыштырганда 20 тапкыр күб­рәк булып чыга. Аның каравы, Россия Президентының 1,5 мең кв.метрлы җир кишәр­леге, 153 һәм 77 кв.метрлы ике фатиры, “ГАЗ-М21”, “ГАЗ-М-21-Р”, “Нива” маркалы машиналары һәм “Скиф” прицебы бар. Хөкүмәт башлыгы Дмитрий Медведев исә былтыр 5,8 миллион сум акча эшлә­гән. Премьер-­министрның ха­­ты­ны да, улы да узган ел керем алмаганнар.

Медведев­ның 49 елга арендага алган 4,7 мең кв метрлы җир ки­шәрлеге, 368 кв метр­лы фатиры, “ГАЗ-20” һәм “ГАЗ-21” маркалы ике машинасы бар икән.

Шувалов барысын да уздырган

Президент һәм Хөкүмәт башлыгы белән чагыштырганда, аларның кулы астында эшләүче түрәләр күпкә баерак булып чыга. Әйтик, Президент ярдәмчесе Юрий Трутнев узган ел 210,6 миллион сум күләмендә керем алган. Ә Россия Президентының контроль идарәсе башлыгы Константин Чуйченко былтыр 30 миллион сум акча эшләгән. Россия Президенты идарәсе җитәкчесе, элек Дәүләт Думасында вице-спикер вазыйфасын башкарган якташыбыз Олег Морозов былтыр 8 миллион сум акча эшләгән. Аның хатыны исә 12,3 миллион сумлык керем алган. Инде Хө­күмәт вәкил­ләренә кил­гәндә, араларыннан узган ел иң зур керем алганы беренче вице-премьер Игорь Шувалов булып чыга. Узган ел ул 226 миллион сум акча эшләгән. Шуваловның хатыны исә 222 миллионга баеган. Путиннар гаиләсе белән чагыштырганда 75 мәртәбә күбрәк! Сә­нәгать һәм сәүдә министры Денис Мантуров былтыр – 103,8 миллион, ә вице-премьер Александр Хлопонин 65,3 миллион сум акча эшләгән. Федераль Хөкүмәткә узган ел күчкән якташыбыз – Россиянең элемтә министры Николай Никифоров исә 3,7 миллион сум күләмендә керем алган. Ә иң аз күрсәткеч табигый байлыклар һәм экология министры Сергей Донскойныкы. Былтыр ул 1,8 миллион сум акча эшләгән. Аларның гаиләләрендә хәтта машина да юк икән.

Минһаҗевның кереме кимегән

Федерация Советы вәкил­ләре исә барысын да уздырган. Әйтик, Ямал-Ненец автономияле округы сенаторы Дмитрий Ананьев узган ел 700 миллион сум акча эшләгән. Аның хатыны да 57,9 миллион сум күләмендә керем алган. Виктор Пичугов 523,6 миллион сумга баеган. Андрей Гурьев­ның байлыгы исә 14 миллион сумга гына арткан. Аның каравы, бу сенаторның хатыны 709 миллион сум акча эшләгән. Валерий Пономарев узган ел 456,6 миллион сум керем алган. Федерация Советы Рәисе Валентина Матвиенко узган ел 2,7 миллион сум чамасы гына акча эшләгән. Аның ире дә 410 мең сум гына керем алган. Инде безне­келәргә килгәндә, соңгы вакытта акча белән бәйле рәвештә еш искә алынган Вәгыйз Минһаҗев былтыр 1 миллион 980 мең сум акча эшләгән. Алдагы ел белән чагыштырганда, Мин­һаҗев­ның кереме 1,4 миллион сумга кимегән. Ә менә хатынының кереме 10 тапкыр арткан. 2011 елда ул 200 мең сум акча эшләгән булса, былтыр бу күрсәткеч 2 миллион 274 меңгә җиткән. Сенатор Вә­гыйз Минһаҗевның күчем­сез милеге һәм автомобиль­ләре юк икән. 242 кв.метр мәй­данлы фатиры – хатыны, ә Mercedes Benz автомобиле – улы исеменә теркәлгән. Моннан тыш, кече Минһаҗев гомуми мәйданы 7 мең кв. метр чамасы булган 4 җир кишәр­леге һәм гомуми мәйданы 1683 кв. метр булган 2 төзелеп бетмәгән йорт хуҗасы икән. Федерация Советындагы тагын бер якташыбыз – Яшел Үзән районының элеккеге башлыгы Сергей Батин былтыр 2 миллион 182 мең сум акча эшләсә, сенаторның хатыны 3 миллион 928 мең сумга баеган.

36 мәртәбә күбрәк!

Кичә Дәүләт Думасы де­путатларының да керемнәре билгеле булды. Әйтик, Дәүләт Думасы спикеры Сергей Нарышкин узган ел 3,9 миллион сум акча эшләгән. Әмма аннан күпкә уздырган депутатлар да бар. Григорий Аникеев, мә­сәлән, 1,1 миллиард сумга баеган. Николай Борцов – 970 миллион сум, аның хатыны исә 187 миллион сум керем алган. КПРФ лидеры Геннадий Зюганов 2,46 миллион сум акча эшләгән. Владимир Жириновский 2,56 миллион сум керем алган. Безнекеләргә кил­гәндә, Дәү­ләт Думасына Татарстаннан сайланган Ирек Богуславский – 389 миллион, Айрат Хәй­руллин – 207 миллион, Фатыйх Сибагатуллин – 34 мил­лион, Ришат Әбүбәкеров – 28 миллион, Ринат Хәйров – 19,7 миллион, Алинә Кабаева – 9,8 миллион, Александр Сидякин – 8,4 миллион, Әлфия Когогина – 7 миллион, Радик Ильясов – 5,4 миллион, Василий Лихачев – 3 миллион, Виктор Пешков – 2,3 миллион, Марсель Галимәрдәнов – 2,7 миллион, Тимур Акулов, Марат Бариев һәм Илдар Гыйльметдинов 2шәр миллион сум акча эшләгәннәр.

Губернаторларның барысы да хисап тотарга өлгермәде. Әлегә Мәскәү өлкәсе губернаторы вазыйфаларын башкаручы Андрей Воробьевның күр­сәткечләре игътибарны җәлеп итә. Узган ел ул 74,8 миллион сум акча эшләгән. Бу – 2011 ел белән чагыштырганда, 36 мәр­тәбә күбрәк! Томск өлкәсе башлыгы Сергей Жвачкин былтыр 70,1 миллион сум акча эшләгән. Күрше Башкортстан президенты Рөстәм Хә­митов исә узган ел 5,5 миллион сум керем алган. Аның хатыны 126 мең сум акча эшләгән. Бу язма әзерләнгәндә Татарстан Пре­зидентының рәсми сайтында былтыр Рөс­тәм Миңне­ха­новның күп­ме акча эшләгәне турында мәгълү­мат юк иде. Парламент һәм Хөкүмәт вәкил­ләре дә хисап тотарга өлгер­мәде. Моның өчен вакыт бар әле.  

“...Бар да әзер, кабер казылган, ләхет алынган, мәетне озатырга кешеләр җыелды, участок инспекторы килде дә: “Күмәргә рөхсәт юк, Нурлатка моргка алып барып ярдырасыз, шуннан соң гына күмәргә рөхсәт итәм!” – дигән әмер бирде. Без, өлкән буын кешеләре, бер аягыбыз җир­дә, икенчесе гүрдә ди­гәндәй, үләргә куркыныч булып китте. Күбебезнең ба­лалары читтә, алар кайтып, каяндыр машина эз­ләп табып, мәетне Нурлатка алып барып кайтканчы, ул бозыла башлый бит инде. Безнең шулай бер кадеребез дә калмадымыни, кү­бебез сугыш еллары балалары, үлгәч тә рухыбызга тынычлык булмасмы?” – дип пенсионерлар һәм мә­чет картлары исеменнән редакциягә мөрәҗә­гать итә Таһирә Миңгәрәева.

Хат эзеннән Морасага барып, автор һәм өлкән­нәр белән очрашкач, шул аңлашылды: алар сүзенә ка­раганда, участок инспекторы һәр үлем-төшем турында хәбәр итеп торырга кушкан. Әгәр ярдырмыйча күмсәгез, кабердән казытып алам, дип янаган. Мәр­хүмә Хәдичә әбине дә бө­тенләй чишендереп күрсә­тү­не таләп иткән. Авыл­ның ФАП (фельдшер-акушер­лык пункты) хезмәткәрләре Гөлсинә Галиуллина һәм Рамилә Дәүләтбаева фике­ренчә, авырып ятып үлгән өлкәннәр мәетен ярып карау артык.

Бу хакта ФАП хезмәт­кәрләре Иске Әлмәт амбулаториясе мө­дире тарафыннан төшерелгән күр­сәт­мәгә сылтама ясыйлар. Ә анда мәетне яру (ярмау) мәсьә­ләсендә түбәндәге­ләр язылган: “Мәрхүмнең туганнары, якыннары мә­ет­нең медицина картасы белән район үзәк хас­та­ханәсе полик­линикасындагы 108 бүл­мәсен­дә, ярып караудан баш тартуны сорап, гариза-бланк тутыралар. Әгәр нинди булса да сәбәп табылып, таныклыкны поликлиникадан алу мөмкин булмаса, аны Иске Әлмәт амбулаториясе табибы бушлай язып бирә”.

Мәсьәләгә ачыклык кер­тү максатыннан, медицина әһел­ләре белән дә, полиция, прокуратура хез­мәткәрләре белән дә аралашырга туры килде. Табиб­лар мәетнең үз үлеме белән дөньядан китүенә шик булмаганда, аны ярып карамыйча да җирләргә мөмкин, дигән фикерне әйттеләр. Хокук саклау органнары хезмәткәрләре мәетне карарга кирәкле­генә басым ясадылар. Ә аны ярдыруга килгәндә, ирексезләп үтерү билге­ләре күренмәгәндә, табиблар үз өс­ләренә җавап­лылык алып, үлем турында таныклык биргәндә, мә­ет­нең якыннары теләген үтәп, ярдырып тормыйча да күмәргә мөмкин икән­леген җиткерделәр.

Хокук саклау органнары хез­мәткәрләрен дә аң­ларга була, әлбәттә. Со­ңыннан кабердән кире казып алып, мәетләрне тик­шерү очраклары азмыни?! Кеше исән чагында кадерен белмичә, авырган чагында килеп тә карамыйча, ә үлеп киткәч, малын бү­ләргә ашкынып торган “якыннары” табылу күре­нешләре дә булгалап тора һәм андыйлар “ту­ганна­ры” кемнәр тарафыннандыр агулап үтерелгән дип шик­лә­нергә мөмкиннәр. Шуңа күрә участок инс­пекторының, үз иминлеген тәэмин итү максатында, алдан саклык чараларын кү­рергә тырышуын аңлап була торгандыр. Кызганыч, аның бе­лән телефон аша элемтәгә чыккач, ул минем сорауларга җавап бирергә теләмичә: “Аңлашыл­маган мәсьә­ләләрне эчке эшләр бүлеге юристыннан беле­шергә була”, – дип кенә әйтеп, сүзне кыска тотты.

Инде Хәдичә әбине җир­­ләү вакыйгасына әйлә­неп кайтыйк. Хәдичә апа­ларның балалары булмый. Ире үлеп киткәч, ул ялгыз кала. Әмма тирә-күрше­ләре аны бер дә игътибардан читтә калдырмый, ка­рап-тәрбияләп торалар. Ба­кыйлыкка күчәр алдыннан, Самара өлкәсеннән туганнары, якыннары кайта һәм шул рә­вешле, әби се­ңлесенең кулында соңгы сулышын ала. Участок инс­пекторының ярдырырга ди­гән таләбен физик яктан да үтәү кыен була. Мамык авылы янында Зур Чирме­шән күперен төзәтеп ятканлыктан, Нурлатка Аксубай аша барырга кирәк. Нәти­җәдә бер якка гына 130 чакрымнан артык юл үтәргә мәҗбүр буласың.

“Мәетне салып барырга әле аның машинасын каян эзләп табасың, – ди Колбай Мораса зираты мө­дире Фәрдиев Мөнир ага, – машина чыгымнары өс­тенә ярдырган өчен тагын 6 мең сум түләргә кирәк. Шулай йөреп, көн үтеп китә, ә мәетне өйләгә кадәр җирләү фарыз”. Кыскасы, участок инспекторы, ахыр чиктә “миһер­банлылык күрсәтеп”, мә­ет­не ярдырып азаплатмый – Хәдичә әбине ярмыйча гына җир­лиләр.

Миңа калса, кеше авырып ятмаган көе үлеп кит­кән һәм үзе яшь тә икән, ярдырып карау кирәктер ул.  

Урок намба ван.
Для начала надо выучить несколько татарских слов. Только самых необходимых. Так что немного напрягитесь.
Мин- Я
Син- Ты
Без- Мы
Абау-ужас какой!
Мона карале- смотри-ка
Белесезме- знаете ли( произносить надо, как «блясезме»)
Нерсэ-чЁ?
Алга- Вперед :) Назад, как всем известно, в татарском языке слова нет. Если что, мы разворачиваемся,и - алга!!! ;)

Урок намба ту
В предложениях местоимения заменяем на татарские.
Например:
Мин на работу пошла.
Син –дурак!
А без водку тут пьем.

Урок намба фри
Множественного числа существительного добиваемся при помощиокончания- ЛАР.
Например:
Мартышкалар, хоккеистлар, машиналар, стульялар и тд.
·есть еще окончания «-Нар», но мы себе этим голову заморачивать не будем.

Урок намба фо
Хотите что-то спросить? Все легко и просто- добавьте в конце предложения частичку «мы»! (Произносится между "мы" и" мэ")
Например.
Пойдем гулять мы?
Шапка-ушанка наденешь мы?
А теперь совместим этот урок с предыдущими.
Син пивом запивать будешь мы?
В зоопарке много мартышкалар мы?

Урок намба файф
У всех существительных, неважно какого они рода, прилагательные должны быть только в мужском роде!

Красивый девочкалар, Сиреневый пальто, Большой кружка

Урок намба Секес
Любой глагол можно "отатарить" с помощью приставки - ИТЯ. Дословно он переводится как "делает". Если хотите употребить глагол в прошедшем времени - добавьте ИТТЕ.
Этеншен! Глагол употребляем в неопределенном времени.
Например.
Валера своего добиваться итте.
Валера курить итя.
Блясезме, без на татарском языке отлично разговариваем.Потому что без очень умный людишкалар. Абау, хочешь с нами поспорить мы? :)))

Дополнение:
шлифуем порядок слов и произношение -
любое "в" заменяем на "да" в конце слова - ЗоопаркДА мартышкалар много мы?
любое Ч меняем на Щ - отлиЩна, заЩим, паЩиму, щ'то
и наконец главное - между двумя согласными, как во французском, обязательно вставить гласную, кроме некоторых исключений. И протяжненько тянуть. И идеальный фраза будит звущать так -

Их син, кэрасивый диващкалар, бэлясезэме, без на татарэща (идеома - запомнить!) отэлиЩна разговариваИм.Патомущэта бэз ущинь умэный людишакалар.

Чыганак

Мин бала чакта алар əле бик күп түгел иде. Яңа спектакльлəр, яңа рольлəр уйналган саен булган «тəтилəр» янына яңалары өстəлə торды. Кызым Дилəрə кечкенə вакытта алар шактый ишəйде. Инде оныгым Саидəгə бу ялтыравык «байлык» тау кебек күренəдер. Сер түгел, һəр кыз бала «принцесса» булып уйнарга ярата, шуңа күрə без əнинең «тəти»лəренə тынгы бирмəдек, кайберлəренə зыян да салгаладык: өздек, сындырдык. Шуңа да карамастан, əни аларны кадерлəп тота, чөнки һəркайсының хатирəсе бар.

Менə бу гəрəбəгə охшап торган сары ташлы төймə – «Əлдермештəн Əлмəндəр»дəге (Туфан Миңнуллин) Өммия карчыкныкы, чулпылары да...

Ə болары – матур гына колак алкалары белəн ак ташлы муенса – «Тормыш җыры»ндагы (Мирсəй Əмир) Фатыйманыкы. Фатыйма дигəннəн, бу ялтыравык ташлар белəн бизəлгəн белəзек – легендар Фатыйма апа Ильская бүлəге...

Энҗе чигүле калфак – беребезгə дə уйнарга рөхсəт ителмəгəн əйбер. Чөнки шушы калфакны киеп яшь артистка Нəҗибə Ихсанова диплом спектакле «Тукай»да (Əхмəт Фəйзи) Əминə ролендə сəхнəгə чыккан...

Ə бу берничə катлы, сəхнəдəн үтə дə затлы күренгəн төймəлəр графиня Розина («Фигароның өйлəнүе», Пьер Бомарше) муенын бизəп торды. Ялтыр-йолтыр килүе əле дə шул матур спектакль турында хатирəлəрне уята...

Кызыл эре ташлы муенса исə һаман да «эшли». «Гөргөри кияүлəре» (Туфан Миңнуллин) куелган көнне «сəхнəгə чыга».

Уйлап карасаң, шушы чуар байлык актриса Нəҗибə Ихсанова уйнаган рольлəрнең санын һəм төрлелеген күрсəтə.

Күптəн түгел барлап караган идек – Галиəсгар Камал исемендəге Татар дəүлəт академия театрында хезмəт куйган 52 ел дəвамында Татарстанның һəм Россиянең халык артисткасы, республикабызның Габдулла Тукай исемендəге Дəүлəт бүлəге иясе Нəҗибə Ихсанова йөздəн артык роль башкарган. Сезонга – ике-өч, кайчакта хəтта тора. Бөтен энергиясен, көчен сәхнәгә бирә. Моннан 15 еллар элек әни турында язган мәкаләмдә мин аның спектакльдән соң сусап кайтуын телгә алган идем. Ул бүген дә шулай. Көндез: «Ничек уйнармын инде, хәлем юк», – дип борчылып йөри дә, кичкә могҗиза була! Спектакль вакытында аннан энергия ташый... Инде өйгә кайтып керүенә биш-алты яңа образ…

Бу рольлəрнең берсе дə ярты көчкə уйналмаган. Бүген дə сəхнəгə, əйтик, эпизод уйнарга чыкса да, актриса Нəҗибə Ихсанова үзенең башка эш-мəшəкатьлəрен, авыруларын онытып тора. Бөтен энергиясен, көчен сәхнәгә бирә. Моннан 15 еллар элек әни турында язган мәкаләмдә мин аның спектакльдән соң сусап кайтуын телгә алган идем. Ул бүген дә шулай. Көндез: «Ничек уйнармын инде, хәлем юк», – дип борчылып йөри дә, кичкә могҗиза була! Спектакль вакытында аннан энергия ташый... Инде өйгә кайтып керүенә без әнигә катык белән су әзерләп торабыз, чөнки ул шулкадәр сусаган, хәлсезләнгән була...

Минем беренче булып әнинең Риза Ишморат әсәре буенча куелган «Шаулыйлар дулкыннар» спектаклендәге Айсылуы истә калгандыр. Ләкин ул хатирәләр бик ачык түгел. Ә менә Кәрим Тинчуринның «Американ»ындагы Мәйсәрәсен бик яхшы хәтерлим. Чөнки ул миңа бер дә ошамый иде. Үзе тиле, аңгыра, киеме дә сәер, матур түгел. Хәзерге акылым белән аңлыйм, әни бу ролен искиткеч башкарган, әнә, биш-алты яшьлек бала да персонажны аңлап, тоеп алган бит. Гомумән, ул спектакль шәп иде: Марсель Сәлимҗановның куелышы, артистларның һәркайсының уены да, күмәк иҗаты да. Кызганыч, ул вакытта спектакльләрне кинога төшерү сирәк оештырыла иде, кинотасмада сакланган булса, бүген дә аны рәхәтләнеп карарлар иде. Күтәрелгән темасы искерә торганнардан түгел.

Шәриф Хөсәеновның «Әни килде» әсәре – әни белән икәүләп «уйнаган» спектакль. Аның Гөлчирәсе шундый дулкынланып, ихлас сөйли иде, мин аның барлык сүзләрен яттан белә идем. Бервакыт хәтта әнине уңайсыз хәлгә калдырганым истә: сәхнә кырыена басып әни белән беррәттән Гөлчирә монологын укыганым бар.

Шәриф Камал әсәре буенча «Акчарлаклар» спектаклендәге Нәҗибә Ихсанованың Газизәсе – иң якты һәм гүзәл татар кызы образларыннан берсе. Тыйнак, мөлаем, ләкин кайнар йөрәкле. Әсәрдә сүз Каспий диңгезе ярларына килеп урнашып бик авыр шартларда көн күргән татар балыкчылары турында бара, спектакльнең сәхнә бизәлеше дә кырыс, көзге диңгезне хәтерләткән соры төсләрдә, әнинең Газизәсе болытлар арасыннан юл тапкан кояш нуры кебек якты һәм җылы иде.

Искә тагын бер спектакль төшә. Бу инде романтик хисләргә әллә ни бирелмәүче Рокыя. Гариф абый Ахуновның «Чикләвек төше» әсәре буенча куелган бу спектакль тулысынча диярлек Нәҗибә Ихсановага төбәп төзелгән иде. Ул төп героиня, сүз аның исеменнән алып барыла. Хәзер дә күз алдымда: Гариф абый әлеге спектакльне искә төшергәндә күз яшьләрен сөртә-сөртә әнигә рәхмәт укый иде. Тамашачы ханымнардан «минем язмышымны күрсәттегез», дигән хатлар да күп килде.

Ә менә Галиәсгар Камалның «Банкрот»ындагы Гөлҗиһан Ихсановага үзен охшатучы табылмас, мөгаен. Празат абый Исәнбәт бу классик пьесаны мюзикл рәвешендә куйган иде. Шулай итеп, чынында бер уңай персонажы да булмаган спектакль көлкеле һәм күңелле килеп чыкты, бик тә сөйкемле артистлар ансамбле тупланды. Һәм бу спектакльдә, Галиябануны уйнарга хыялланган Нәҗибә Ихсанованың (моны әтиебез Туфан Миңнуллин да гел куәтләп торды, чөнки әнинең җырлаганын бик ярата иде), теләге әз генә булса да чынга ашты – ул сәхнәдә Илдар Хәйруллин белән үзенчәлекле куплетлар җырлый иде.

Әзербайҗан драматургы Анарның «Шәһәрдә җәй көннәре» спектаклендәге Диләрә дә – кадерле рольләр рәтендә. Аны Бакудан килгән режиссёр сәхнәләштерде. Фамилиясе истә калмаган, исеме – Әфләтун иде. Бигрәк тә репетицияләр барышы хәтердә. Әни бит ярты көчкә эшли белми – берсендә, режиссёр кушуы белән хисләнеп китеп (сүз героиняның бердәнбер малае язмышы турында бара иде), башы белән декорациягә бәрелде. Маңгаена йодрык кадәр «мөгез» үсеп чыкты. Озак төзәлмәде ул. Режиссёр әнинең маңгаена төртеп күрсәтеп: «Моны Әфләтун дип атап йөртербез», – дип шаяртты.

Әнинең Мариясы (Валентин Распутин «Авылдашлар, акча кирәк!») миңа нык тәэсир иткән роль булды. Әни бик борчылды: Себерләрдә яшәүче урыс хатынын ничек уйнарга, ул табигый һәм татар тамашачысына аңлаешлы булырга тиеш бит. Киңәшеп, бер урыс җырын сайладык, әни аны спектакль режиссёры Ришат Хаҗиәхмәтовка тәкъдим итте. Җыр ошады, спектакльгә «ятты». Татар тамашачысы да Марияны чит итмәде, халык спектакльгә яратып йөрде.

Зифаны да искә алмый мөмкин түгел. Бу инде үзе дә авыл кызы булган Нәҗибә Ихсановага яхшы таныш гади авыл хатыны түгел. Галия Булатова данын күтәргән Зифа. Нәкый Исәнбәт әлеге әсәрен («Зифа») язганда һәр персонажны кайсы артист уйнаячагын күзаллаган. Мондый образны тудыру җаваплы да, авыр да. Әни яратып һәм яраттырып уйнады, аның Зифасы ихлас һəм нəфис иде.

Тагын бер кызыклы спектакль турында əйтеп үтəсем килə: манулланың «Əлепле əртислəре». Нəҗибə Ихсанова монда Сабира ролендə чыкты. Гротеск рəвешендə куелган бу спектакльдə əнинең характерлы актриса сəлəте ачык күренде. Ул үзе дə бу ролен, спектакльне «үзенеке» итеп кабул итте. Соңрак студентлар укыткан чакта да шушы əсəргə мөрəҗəгать итте. Нəҗибə Ихсанованың характерлы актриса буларак ачылган рольлəренең иң уңышлыларыннан – Мансур Гыйлəҗевның
«Баскетболист»ындагы Хəнифəсе. Шарж, гротеск формаларында əни рəхəтлəнеп йөзə, үзе əйтмешли «котыра» башлый, тамашачы аның бу котыруын рəхəтлəнеп кабул итə. Нəҗибə Ихсанова рольлəре турында язганда, мин əтием Туфан Миңнуллин əсəрлəре буенча куелган спектакльлəрдəге рольлəрен язмамның ахырына махсус калдырдым. Чөнки əлеге персонажлар еш кына язылу вакытында əнине күздə тотып иҗат ителде дип əйтə алам. Мəсəлəн, «Əнилəр һəм бəбилəр» спектаклендəге Гөлфинə үзенең кыяфəтен аңлатканда, əнинең йөз-битенə ишарəли. «Кылыч борын, олы авыз...» Əти белəн əнинең бу хакта үзара сөйлəшкəнен, ничегрəк итеп əйтергə дип килешкəнен хəтерлим. Лəкин язылган вакытта əни уйнарга хыялланган рольлəрнең барысы да аңа бирелде дип əйтмəс идем.

Тамашачы актриса Нəҗибə Ихсанованы Туфан Миңнуллин əсəрлəрендə уйнаган рольлəре буенча яхшы белə. Иң танылганы, əлбəттə, Өммия карчык. Югыйсə əни Хəмдебануга нык кызыккан иде. Тик Марсель Сəлимҗанов аны характерлы актриса итеп күргəнгə ахрысы, əни тамашачы күңеленə Өммия булып кереп калды. «Моңлы бер җыр»да əни Муса Җəлилнең əнисе ролен көткəн иде. Тик ул да насыйп булмады.

Аның каравы, «Гөргөри кияүлəре»ндəге Əүдəки – əни темпераментын күздə тотып язылган, һəм ничə еллар инде Нəҗибə Ихсанова бу спектакльнең «йолдыз»ларыннан берсе.

Туфан Миңнуллин, Нəҗибə Ихсанова һəм Фəрит Бикчəнтəев турында да аерым əйтеп китəргə кирəктер. «Хушыгыз», «Шəҗəрə», «Шулай булды шул», «Галиябану, сылуым иркəм», «Дивана» – боларның барысында Фəрит Бикчəнтəевкə хас ярымтоннар һəм нюанслар белəн уйнау кебек режиссёрлык алымын төгəл тойган Нəҗибə Ихсанова үзенчəлекле, истə калырлык образлар иҗат итте. «Хушыгыз» спектакле өчен республикабызның мəртəбəле бүлəгенə – Тукай исемендəге премиягə лаек булды.

Менə шундый əнинең байлыклары. «Тəтилəр» тулы тартма-капчыклары һəм бер-берсенə һич охшамаган кыз, хатын, карчыклары…
 

Соңгы вакытта мондый “солянка”лардан инде бераз туеп, тамашага теләмичә, эш буенча гына барган идем. Әмма моңа бер дә үкенмим, чөнки концерт күңелдә уңай тәэсир калдырды.

Халык һәрбер җырчыны яратып, ачык йөз белән, бик яхшы кабул итте. Бар көченә озак кына кул чапкан тамашачы өчен концертны алып баручы Гөлназ Сәфәровага һәр артистны кат-кат сәхнәгә чакырып чыгарырга туры килде.

Бу “солянка”га моңлы, матур тавышлы җырчылар тупланган иде. Аларның һәрберсенең имиджы да үзенчәлекле. Тыйнак, җитди Эльмира Сөләйманова, нәзакәтле, тыныч Диләра Илалетдинова, үткен, тере Айгөл Рәхимова, дәртле, шаян Илназ Баһ, көләч йөзле кокетка Иркә...

Ә бик тә үзенчәлекле җырчы Мөнир Рахмаевны аерым билгеләп үтмичә булдыра алмыйм. Аны төрле кеше төрлечә кабул итә. Кемдер ярата, кемдер үтереп сүгә. Дөресен генә әйткәндә, гламур, нарцисс-егет имиджын сайлап алган Мөниргә бу образ килешеп тора. Сыгылмалы гәүдәсе белән профессионал хореографик хәрәкәтләрен дә бик оста итеп ясый ул. Яшь тамашачылар өчен Мөнир Рахмаев кебек җырчылар да кирәктер.

“Зур концерт” яңалыкларга да бай булды. Шуларның берсе - Самара сәхнәсендә беренче тапкыр безнең тамашачыга инде бик яхшы таныш булган җырчы Раяз Фасыйховның бертуган энесе Рәсим Фасыйховның чыгышы. Гомумән, Фасыйховлар гаиләсенең музыкаль булуы билгеле. Менә энесе дә, абыйсыннан калышмыйча, татар эстрада сәхнәсендә тамашачылар күңелен яуларга керешкән. Моңа кадәр егет Айдар Фәйзерахмановның фольклор ансамблендә эшләп йөргән икән. Моңлы, тигез, җиңел тавышлы Рәсим - әле оста пародияче дә. Бу талантын ул концерт барышында самаралыларга да күрсәтмичә калмады. Шулай ук ул үзе җырлар да иҗат итә. Шуларның берсен, “Яшәр идем сине сөеп” дип аталганын, ул концертта да башкарды.

Самара тамашачысы өчен икенче яңалык - ул шәһәребездә беренче тапкыр җырчы Индиваның чыгыш ясавы. Һинд кызы образындагы бу яшь кенә кызның сәхнәдә ни кыланганын күрсәгез икән! Ут! Аның артыннан хәтта күз ияреп өлгермәде. Менә ул әле генә сәхнәдә әйләнеп-әйләнеп бии иде, ә менә инде залга төшеп, тамашачылар янында бөтерелә. Тавышы да нәкъ теге без карап үскән һинд киноларындагы җырчыларныкы төсле. Һәм, әйтергә кирәк, моңлы, үзенчәлекле аның тавышы.

Индиваның чыгышыннан соң алып баручы Гөлназ Сәфәрова:

- Хәзер сез Әлфинә Әзһәмованың яшь чагында нинди булуын күз алдына китергәнсездер, - дип шаярды.

Ә бит, чыннан да, бу ике җырчы тавышлары белән дә, имиджлары белән дә, тере, дәртле булулары белән дә бик охшашканнар.

Концертта Илназ Баһ белән Эльмира Сөләйманованың дуэты да, Татарстанның атказанган артисты Рәсим Низамовның чыгышы да тамашачылар өчен матур бер бүләк булды.

Ә концертта катнашкан барлык җырчылар арасыннан Линар Сәйфиевны тамашачылар аеруча җылы, яратып кабул иттеләр. Үтә дә дәртле бу егет үзенең шундый ук дәртле җырлары белән залны җанландырып җибәрде. Тамашачылар арасында аңа “Молодец!” дип кычкырып, сызгыручылар да булды. Аны алкышларга күмеп, сәхнәгә кат-кат чакырып чыгардылар. Линарга хәтта “Бис!”ка җырларга да туры килде. Сүз дә юк, бу җырчы мондый игътибарга, чыннан да, лаек. Моңлы тавышы, мөлаем йөзе, янып торган күзләре белән ул тамашачыны ничектер үзенә җәлеп итә.

Ә тагын бер шундый ук дәртле җырчы, төз гәүдәле, озын буйлы бик тә чибәр егет Ришат Фазлыәхмәтовка тамашачының күбесе гашыйк булгандыр. Ә тирән, көчле, моңлы тавышы белән башкарылган җырлары яшь кызларның йөрәгенә Амур угы сыман кадалгандыр, мөгаен.

Шулай итеп, “Зур концерт” күләме буенча гына түгел, ә эчтәлеге буенча да зур булып, гадәттәгечә, Әлфинә Әзһәмованың чыгышы белән тәмамланды. Төрле тавышларга, төрле холыкларга, төрле образларга, төрле җырларга бай булган бу тамашаны халык яхшы кабул итте, чөнки “Концерт ошадымы?” - дигән сорауга күбесе: “Әйе, бик тә!” - дип җавап бирде. Шуңа күрә мондый зур концертка - зур юл телик.

Рәсим Фасыйхов

Индива

Эльмира Сөләйманова һәм Илназ Баһ

Автор фотосурәтләре.
 

Сирин Зарипов тумышы белән Татарстанның Сарман районыннан. Тик тормыш юлы еракларга алып китә, Себергә күчеп Ноябрьски шәһәрендә урта мәктәпне тәмамлый. Югары белемне Сирин Екатеринбурда алган. Әлеге шәһәрдә Урал дәүләт юридик академиясендә укудан тыш ул төрле эшләр башкарып белемнәрен реаль тормышта ныгыткан. Тик Казан гел үзенә тарта, мөмкинлек булу белән яшь хокук белгече Татарстан башкаласына ашыккан, Татар яшьләре көннәре кебек чараларда актив катнашып, Татарстан яшьләренә Екатеринбурда актив татар егет-кызлары яшәвен күрсәткән.

2009 елда Сирин Казанга күчеп яши башлаган. Шуннан соң кире Екатеринбурга кайтып килгәндә булачак тормыш иптәше, татар кызы Гүзәл белән танышкан. Иң кызыгы - икесе дә бер уку йортында, бер парта артында укып йөргән булган. Нәтиҗәдә бер гаиләдә ике хокук белгече яши башлаган.

Үзенең юридик үзәген булдырганчы Сирин төрле оешмаларда хокук белгече булып та, мәктәптә укытучы булып та эшләп алган. Бервакыт туган абыйлары белән киңәшләшеп Татарстанның Әлмәт шәһәрендә юридик хезмәтләр күрсәтү ширкәте ачалар. "Үз эшеңне башлау шактый җаваплы, куркыта торган адым. Абыйлар терәк булмаса, бу адымга барыр идемме, белмим", ди хокук белгече.

"Ни өчен Әлмәттә?" дигән сорауга: "Ул вакытта анда юридик хезмәтләр базары тулы түгел иде, Әлмәт - бай шәһәр, кеше дә күп, акчасы да бар", диде Сирин. Әлеге үзәк бүген дә анда уңышлы эшли икән. Шуңа да алар Әлмәткә өстәп 2012 елны Казанда да юридик хезмәтләр күрсәтү үзәге ачарга тәвәкәллиләр. Иң элек Держинский урамында ачалар. Сирин сүзләренчә, бу үтенеч белән килүчеләр өчен җайлы урын санала: якында Казан кирмәне, арбитраж мәхкәмә, машина кую урыннары, болар барысы да исәпкә алына. Бинаны вакытлыча куллану өчен түләү 6000 сум була. Ул офиска гына сыймый башлыйлар һәм Бауман урамындагы "Татар ашлары йорты" бинасының өченче катына урнашалар. Бүген алар анда утыра, аренда бәясен Сирин төгәл әйтмәде, 10-20 мең тирәсендә дип аңладык.

"Безнең эштә төп уңыш серләренең берсе - килгән кешегә тиешле, әйбәт хезмәт күрсәтү. Аларның проблемнарын чишеп бирәсең икән, клиент синеке һәм алар арта барачак", ди хокук белгече. Аның сүзләренчә, үз хокукларыңны белеп, канунны кулланып проблемнарны чишәргә кирәк.

"Кешеләр курыкмасыннар иде мәхкәмәгә барырга, ришвәт бирмәскә. Минем, мәсәлән, бервакытта ришвәт биргәнем юк. Мәхкәмәләрдә күп эшләрне кануни юл белән чишәргә була. Әлбәттә, бу авыр сорау, тик мәхкәмәдән куркырга кирәкми. Һәр эш өчен хөкемдарга ришвәт бирмиләр яки кемдер өстән шалтыратып тормый дип уйлыйм. Үзегез барырга теләмәсәгез, безгә әйтегез. Проблемнарын татарча да аңлатучылар бар, тик кызганыч, мәхкәмәдә барысы да урысча алып барыла. Әмма моңа борчыласы юк, милләттәшләребезгә һәрвакыт ярдәмгә итәргә әзербез.

- Казанга күчеп кайтканыңа үкенмисеңме?

- Юк үкенмим, чөнки үзем күчәргә теләдем, Аллага шөкер, туганнар монда яши. Беренче өч ай авыр, икенче өч ае аннан да авыррак. Шул алты айны яши алсаң, калдың дигән сүз инде. Килегез, яшәп карагыз. Монда читтән генә җиңел күренә, Казанның үз менталитеты бар. Кунак булып килгәндә Татарстан башкаласы бик матур, яши башлагач, башка яклары да ачыла", диде Сирин Зарипов.  

Менә абыстай яшь кенә ханым янына килеп басып өшкерә башлады. Хатын, әби якынайган саен, кычкырып-кычкырып елый. Бөтен тәне калтырана. Шулай азаплана торгач, көчкә тынычланды. Аннан соң сөйләп китте. “Йортыбызга сихер кергән, диләр. Өйгә экстрасенс чакырткан идек. Ул иремә, ха­тыныңның туганнары бозып ята, диде. Шул көннән башлап тормышның асты өскә килде. Соңгы өмет белән бирегә килдем”, – ди ул.

Альбина дигәне башкалада бозык чыгаручыга барган. Башта бу ир киңәшләрен бир­гән өчен 1000 сум сораган. Аннан соң эшкә күчкән. “Бозыгың бар. Әмма аны чыгармыйча булмый. Гомерең озын синең. Тик менә миңа килеп бозыгыңны чыгарма­саң, гел шулай авырып йөри­сең инде”, – дип бик зур сумма сораган. Альбина минем мондый мөмкинлегем юк ди­гәч, бүлеп-бүлеп бирерсең, дигән. “Ул кеше миңа шактый гына нәрсә­ләрне дөрес әйтте. Ышанмыйча да булмый. Әнә бит янына гел ирләр килә икән. Күбесе зур урыннарда эшли, ди. Җитәкчеләренә зыян салган өчен, күп акча түләргә әзер”, – дип сөйли Альбина.

Мәликә исемле мөсел­манча киенгән кыз экстра­сенска әнисен алып барган. “Алар мине шундый итеп ышандырдылар. Әниең терелсен дисәң – бу сумманы түлә, дип кулыма исәп-хисап кәгазе тоттырдылар. Егылып китә яздым. Без барысын да эшли алабыз, ышаныгыз гына, ди­де­­ләр. Фатирны саттык. Тик акча да калды, әни генә безне ташлап китеп барды”, – дип елый ул.

“Бервакыт Чаллыдагы туганнарым өйгә бозык чыгаручы чакырганнар. Алар үз йортлары белән яши. Күрә­зәче, өйне кат-кат карап чыккач, базга төшәргә булган. Шуннан бер кулъяулыкка тө­релгән нәрсә тапкан. Аның эчендә ни генә юк икән. Апа бу хәлләргә бик аптыраган, якыннары, дуслары, хәтта туганнары белән араны өзгән. Аннан соң гына тынычланды. Баксаң, андый кү­рәзәчеләр­нең кесәләрендә мондый кулъяулык гел йөри икән”, – ди Лилия.

Биредә әллә нинди язмышлы кешеләр бар. Барысын да тыңлап бетереп булмый. “Кайвакыт кешегә бер сүзең җитә. Әгәр дә сиңа: “Ябыгып киткәнсең, авырый­сыңмы әллә?” – дисәләр, син уйга каласың. Шул көннән бирле ашыйсың килми, кү­ңелең төшә. Һәр туган таңга сөенеп яшисе бит югыйсә. Минем янга килгән кешеләр­нең дә күбесендә бозык була. Беркайчан да күңелләрен тө­шереп бу хакта әйтмим. Аның бит махсус догасы бар. Шуны укыйм. Аллаһы Тәгалә сиңа кешеләргә ярдәм итәрлек көч, сәләт бирә икән, син аны акчага алыштырырга тиеш түгелсең. Сиңа бит аны сатып бирмиләр. Өеңә кеше килә икән, син көнозын аларга ярдәм итеп, үз эшләреңне эшли алмый каласың. Вакытың уза. Кайберәүләр, шуны аң­лап, 10, 50, 100 сум акча куялар. Сәдака дип бирәләр. Алар киткәч тә: “Бу кешеңә ярдәм ит”, – дип дога кылам. Акча сора­п, ярдәм итәм, дию­чегә ышанырга кирәкми. Ал­ла­һы Тәгалә үзе белә ул. Ярдәмен дә сала. Әҗәлеңә дип би­рел­гән авыру икән, аннан бер­ничек тә котылып булмый. Сабыр итәргә, намаз­ларыңны укып, теләгеңне теләргә ки­рәк. Беркайчан да, мин эшлим, булдырам, димә­гез. Үзеңне өстен куярга ярамый. Аллаһы Тәгалә ярдәме белән дияргә өйрәнегез”, – ди абыстай.

Болай да тынгысыз заманда яшибез. Кая барып бәре­лергә белмәгән вакытлар күп була. Эштә әз генә күңел­сез­лек чыкса да, сәбәбен эзли башлыйбыз. Ир соңга калып кайтса, сөяркәсе бардыр дип баш ватабыз. Ирексездән багучы ишеге шакыйбыз. Кайвакыт матур гына тормышны җимерүгә барып җитәбез, дуслар белән дошманлашабыз. Тиз генә барабыз да барысын да хәл итәбез, төсле. Әмма багучыга барып, башка бәла алып кайтасын белмибез шул.

“Көн саен бик күп кеше ярдәм сорап килә. Догаларым белән өшкергәч, хәл­ләрем яхшырып, күңелем тынычланып китте, диләр. Мин аларга ярдәм итүемә бик шатмын. Без бит Аллаһы Тәгалә биргәнне җиткезүчеләр генә. Начар хәлгә калмас өчен, кешеләргә яхшылык эшләргә, гел эчеңнән догаларыңны укып йөрергә кирәк. Дөнья­ның матур яклары да җи­тәрлек. Хәзер кешеләр бик күп уйлыйлар, күп эшлиләр. Дөнья куалар. Шуңа күрә еш авырыйлар да. Ә дөньяның бер көнлек икәнен онытмыйк. Тапкан мал өчен дә җавап бирәсе бар бит әле. Шуңа күрә бер-беребезне аң­лап, арага кеше кертмичә, матур итеп яшик”, – ди абыстай.

Бирегә җанына тынычлык табар өчен килгән ханымнарны, ир-атларны күргәч, “Күрә­зәлек бизнесы” шау чәчәктә икән бездә, дип уйлап куйдым. Ни уйларга белмәгән кеше күрәзәчегә барып ишек шакый. Аптыраганнан эшлә­нелә бит бу эш. Юкса дине­без күрәзәчеләргә йөрү­не тыя. Ни язганын Аллаһы Тәгалә генә белә, дип тыныч яшәү­челәр дә күп. Тикмәгә генә: “Күрәзәчегә барма – ба­шыңа бәла алма”, – димиләр шул.

P.S. Дәвалаучы абыс­тай исемен күрсәтмәүне үтен­де. Кирәк кеше болай да эзләп таба, ди ул.  

Азатлык радиосы Дөнья татар конгрессы башкарма комитеты рәисе урынбасары Ренат Вәлиуллин белән оешманың алдагы эшчәнлеге турында әңгәмә корды.

– Конгрессның бишенче корылтаеннан соң эшчәнлек турында төрле фикерләр белдерелде. Татарстан дәүләт шурасы рәисе Фәрит Мөхәммәтшин исә конгресс яңача эшләргә тиеш, дип әйтте. Бу сүзләрдән соң конгрессның яңача эшләү концепциясе булдырылдымы? Ничегрәк яңача эшләргә уйлыйсыз?

– Яңача эшчәнлек дигәннән, вазгыятьне тулаем күз алдына китерү кирәк. Эшчәнлек ул бер конгресс белән генә бәйле түгел. Милли яшәештә иң беренче чиратта нәрсәне без алдыбызга куеп эшләргә тиеш булсак, конгрессның да төп максаты шуннан гыйбарәт.

Телебез коточкыч халәттә. Аны югалту дәрәҗәсенә килеп җиттек. Бу хәл шәһәрдә генә түгел авылларда да күзәтелә. Беренче чиратта без телне саклау юлларын уйларга аны үстерү һәм популярлаштыру белән шөгыльләнергә тиеш. Телне сакламасак, милләтне саклый алмаячакбыз. Әмма шул ук вакытта без телләрен югалткан милләттәшләрне дә үзебезнең милли түгәрәктән чыгарырга тиеш түгел.

Башка юнәлешләргә килсәк тә, конгресс тулы бер стратегия белән эшен дәвам итә. Этник берәмлекне саклау өчен корылтайда концепция кабул ителде һәм аның програмын эшләп хөкүмәткә керттек. Әлеге програм нигезендә хөкүмәттән матди ярдәм дә булыр дип өметләнәбез. Хәзерге вакытта бу програм финанслар министрлыгында тикшерүләр үтә, чөнки һәрбер маддәне без якларга, аны дәлилләргә тиеш. Четерекле һәм көндәлек эшләрбез белән бергә зур эшләребез дә дәвам итә.

– Димәк, аңлавымча, конгресс телне саклау мәсьәләсен алгы планга чыгара?

– Бу һичшиксез шулай. Әлеге мәсьәләгә без кабат-кабат әйләнеп кайтабыз. Җыеннарыбызның барысының да татар телендә үтүе, барлык эш документларының да татар телендә булуы, төбәкләрдәге конгресс бүлекләре җитәкчеләренә безнең белән татарча гына аралашыгыз дигән принципларны куюыбыз – моның бер нәтиҗәсе дә.

– Русиянең мәгариф кануны да, 2025 елга кадәр исәпләнгән милли стратегия дә милләтләр үсешенә, милли телләр файдасына булмады. Шундый җитди документлар кабул ителгән вакытта татар конгрессы бөтен татар халкы исеменнән ризасызлык белдереп үз фикерен Мәскәүгә җибәрәме?

– Без булган кануннарга каршы конфронтациягә бару ягында түгел, ә каршылыкны һәрдаим белдереп торабыз. Корылтайда кабул ителгән резолюциядә шушы кануннарга кагылышлы йөкләмәләребез бар һәм шуның белән бергә конгресс рәисе Ринат Закиров дәүләт шурасы депутаты буларак, анда да бу мәсьәләләрне даими күтәреп тора.

Гомумән, яңа кануннар һәм милләтләргә каршы алып барыла торган сәясәт дигәннән, без аңа әзер булырга тиеш. Бу мәсьәлә алга таба да җиңел булмаячак. Чөнки тарихи яктан караганда татарларга беркайчан да җиңел булмаган. XVI гасырдан ук һәм хәзер дә безгә ниндидер җиңеллек булыр дигән әйбердән читтә булырга тиешбез. Шуңа күрә үз көчебезгә ышану, эчке ресурсларны куллану мөһим.

Эшмәкәрләр шәхси мәктәп төзесә, әлеге мәктәптә татар телендә укытуны үзләре үк тормышка ашыра ала. Шул ук Самардагы, Мәскәүдәге, Сарытаудагы мәктәпләр кебек алар да татар телен кертә алачаклар. Хәзер дәүләт мәктәпләрендә бу шактый гына авырга килә. Без кануннарга һәм канун өлгеләренә һәрдаим үзебезнең фикеребезне белдереп торабыз, әйтергә кирәк ниндидер уңай якка үзгәрешләр дә бар.

Март аенда "Татар авылы эшмәкәрләренең җыены"н уздырдык. Ул икенче тапкыр булды. Узган елгысы белән чагыштырганда эчтәлек, сыйфат һәм сан ягыннан да көчле һәм кирәкле чара булды. Татарстан президенты әлеге чарада катнашып бу ягын үзе дә билгеләп узды.

Авылны саклауның бер механизмы буларак, көчле һәм үзләренең эшләрен булдыра ала торган кешеләрне үзебезгә тарту һәм алар белән эшләү кирәк. Шул очракта гына без эш урыннары да булдыра, халыкны да бергә туплый алабыз.

– Конгресс бу эшнең нәтиҗәсен ничегрәк күрергә тели?

– Нәтиҗә дигәннән, төзүченең нәтиҗәсе ике көннән күренә. Халыкның күңеле, аның милли тормышына килгәндә, шушы рухи як белән эшләгәндә ул нәтиҗәне кайчан күреп булачагы ике яклы. Шуңа күрә без без үзебезнең оеткыбызны салып калырга тиешбез.

Бу чара матбугатта һәм телевидениедә киң яктыртылды. Халык аны ишетте. Без җыелган 300 эшмәкәргә милли рух бирергә тырыштык. Сез авылда яшисез, анда акча эшлисез, әмма акча эшләү белән генә туктап калмагыз, шуның өчен үзегезнең халкыгызга да ярдәм итегез, дигән фикерне җиткердек без аларга.

Хәзер мәчетсез татар авыллары юк дияргә була. Аларның барсын да диярлек халык төзеде, ә матди ягына эшмәкәрләр ярдәм итте. Мәчетләр булды, шул ук мәчет янында җимерек мәктәп тора, түбәсеннән су ага торган балалар бакчасы бар. Шунда ни өчен соң татар байлары кечкенә генә булса да балалар бакчасы салып куймый, йә булмаса үз акчаларына шәхси мәктәп тота алмый?

Нәтиҗә дигәннән, ул нәтиҗә алга таба һичшиксез зур булыр. Бу җыенны һәр елны үткәрергә дип планга керттек. Президент бу эшне һич кенә дә туктатырга ярамый, дәвам итәргә кирәк дигән фикер әйтте.

– Бу бит авылның милли лидеры барлыкка килә дигән сүз. Хакимиятләр белән уртак тел табып эшли алырмы соң алар?

– Дөрес аңлаган очракта ул хакимиятнең үзенә дә файдага гына булачак. Буш торган авылга караганда эшли торганы район бюджетына акча кертә. Хакимият һәм алга баручы авылларга килсәк, Ульян өлкәсенең Кулатка районын алыйк. Сарытау районында уңышлы эшләп килгән эшмәкәр Эдуард Ганиев шушы районнан чыккан кеше. Шушы район өчен борчылып, аны район башлыгы итеп сайлап куйдылар. Хәзер ул ташландык хәлгә килеп җитә язган районны күтәрү өчен эшли. Безгә килде һәм читтәге татарларны да үзләрендәге буш җирләргә кайтарырга теләге барлыгын әйтте. Чөнки җирләрен эшкәртерлек тә кеше калмаган.

Урта Әләзән, Шыгырдан кебек гөрләп торган татар авыллары күбрәк булса, ул республикага да, җирле хакимияткә дә файда. Минемчә, хакимият монда аларга ярдәм генә итәргә тиеш.

– Әгәр бу эшмәкәрләр халык өчен дип бирелеп эшли икән, ул вакытта аларның хакимият җитәкчеләре булуга да мөмкинлекләре бар дигән сүз килеп чыга түгелме?

– Мөмкинлекләре һәм шанслары туа, турыдан-туры шулай җитәкче булып була дигәнгә инде мисаллар да бар.

– Сез монда авыл эшмәкәрләрен бергә туплавыгыз турында әйтеп киттегез. Шул ук вакытта Русиядәге татар авылларының мәктәп мөдирләрен чакырып, аларны бергә туплап, ниндидер оешма булдырып, ниндидер юллар белән шушы мәгариф канунына каршы килми генә, татар телен програмга кертеп, аны укытуны саклап калу юллары турында сөйләшергә җыенмыйсызмы? Татар теле укытучылары алар барсы да милли җанлы, мөмкинлек булса укытабыз дип кенә торалар. Бүген яңа канун нигезендә мәктәп җитәкчелегенә күп мөмкинлекләр бирелә. Канунда програмны мәктәп һәм ата-аналар хәл итә дигән юллар бар. Ата-ана хәл итә дигәннән, күп очракта мәктәп мөдире ничек әйтә, ничек аңлата ата-ана шулай эшли бит.

– Сез әйткән фикер белән килешмичә мөмкин түгел. Күп очракта кануннар нигезендә мәктәп эчке тормышын үзе хәл итә. Бу күпмедер безгә җиңеллекләр дә тудыра, чөнки бер генә мәктәп мөдире дә балаларның сыйныфлары белән башка мәктәпкә күчүен, ата-аналарның ризасызлык белдереп аның өстеннән язуын теләми. Бу канун ата-аналарның үзләренә дә мәктәп җитәкчелеге белән конструктив эшчәнлек алып барырга мөмкинлекләр тудыра. Мәктәп компонентын саклап калганда телне укытуны дәвам итеп була.

Без татар теле укытучыларын даими рәвештә җыеп торабыз, ул конгрессның эш юнәлешләрендә бар. Мәгариф министрлыгы белән әлеге мәсьәләдә бергә эшлибез. Конгресс каршында эшләгән комиссияләрнең берсе - ул мәгариф комиссиясе. Алар тулаем төбәкләрдәге әлеге проблемнар белән шөгыльләнә. Без үзебез кайсы төбәктә татар мәктәбенең нинди сәбәпләр аркасында кыскаруы турында мониторинг алып барабыз.

Бәлки, татар теле укытучыларын гына түгел, ә татар авылларының мәктәп мөдирләрен җыеп алар белән киңәшләшү һәм мөмкинлекләрен барлау да кирәктер. Ул мөһим һәм шул ук вакытта мөмкин эш. 

Газета укучыларыбызның моң-зарларына җавап бирергә те­ләп, почта эшендәге кимчелекләрне әледән-әле язып килдек. Ил буйлап барласаң, канәгатьсезләр саны шактыйга җыйнала. Россия Элемтә министрлыгыннан алынган мәгълү­матларга күз салсак, 20 процент корреспонденция югала, адресатка барып җитми. Бу сан вакытында газета алмаучыларны колачламый, әле аларны да исәпләсәк... Ә посылкаларның юл газабына түзә алмый юкка чыгу очраклары тагы да күбрәк. Катгый үз­гәрешләр кертергә кирәк, дигән карарны кабул итүгә этәргән төп сәбәп­ләрнең берсе – таможняда 500 тонна посылка җыелып ята дигән хәбәрнең киң җәмәгатьчелек арасында таралуы. Россия почтасының төп идарәсендә бу хәбәрне, Шереметьево таможнясында хәл кискенләште, анда да 157 тонна гына посылка җыйналган, дип кире кагарга тырышсалар да, беренче яңгыраган сан дөреслеккә күпкә якынрактыр. Почтада күбесенчә, интернет аша заказ бирелеп, чит илләрдән килүче посылкалар тоткарлана яки бө­тенләй юкка чыга. Бүгенге алгарыш заманында почта эшенең җитәрлек дәрәҗәдә оештырылмавына бер нигез дә юк сыман. Элекке кебек, хатлар, котлау открыткалары языламы яисә һәр гаилә дүртәр-бишәр газета-журнал алдырамы соң? Авыл-шәһәр араларында посылка йөртү­ләр инде бөтенләй онытылып бара. Бер уйласаң, эш күләме дә бик күпкә кимегән, техника да бүген бөтенләй башка, тик шулай да хат ташучыларны бер күрергә аптырап яши халык.

РФ элемтә министры итеп билгеләнеп, үзебезнең Татарстаныбыздан Мәс­кәүгә киткән Николай Никифоров, киләчәктә зур шә­һәрләрдә хатлар бер көн, Россия буйлап бер атна аралыгында таралып бетәргә тиеш, дип ышандыра. Аның бу сүзләре йөрәккә май булып ятты. Әйткәнебезчә, «Шәһри Казан» газетасы Россия каталогына кертелде. Үзебез дә тирә-күрше өлкә­ләрдә булырга өлгердек, яклау таптык, җылы караш тойдык. Инде чит төбәк­ләрдә яшәүче милләттәш­ләребезнең дә өметен аклыйсы килә.

Россия буенча 42 000 почта бүлекчәсе бар һәм анда 380 000 кеше хезмәт күрсәтә Бу тикле зур тармакка кү­зәтчелек итү һәм эшне тиешенчә оештыру бик катлаулы булачак. Элемтә министрлыгында почта хезмәте буенча яңа департамент оештырырга кирәк булыр дигән фикер дә яңгырый.

Министрлыкның яңа технологияләргә өстенлек бирүен искә алсак, почтадагы үзгәрешләр уңайга булыр дип өметләнәсе килә.

Сүз уңаеннан, «ШК»га язылу дәвам итә.

Чит төбәкләрдә язылу өчен газетаның индексы – 25259. Бәясе – 278 сум да 22 тиен.

54126 индексы белән (атнага өч тапкыр чыга) язылу бәясе – 457 сум 02 тиен.

16076 индексы белән пәнҗешәмбе санына язылу бәясе – 238 сум 98 тиен. 

Бу хәл Чаллыга кергәндә килеп чыга. Ярый әле трассада булмаган, һәлакәтнең нәтиҗәләре аянычрак булырга мөмкин иде. Машина йөртү стажы 6 ел булса да, гадәттә, Ләйлә ерак юлларга йөргәндә үзе руль артына утырмый. Бу юлы Казаннан Чаллыга үзе килгән. Автошәһәрдә зур бер концерт буласы ул көнне. Хәтта мэр да киләсе икән. Хәер, Ләйлә чарага өлгерә. Аның артыннан авария булган урынга машина җибәрәләр.

Менә Камаз белән “үбешкән” “Grand Vitara”ның фотосы. Хәзер машина ремонтта. 1-2 атнадан гына тәгәрмәченә баса ди. Хуҗасы исә үзен санаторийда “ремонтлый”. Ләйлә әллә ни аптырап ятмый. “Хәзер менә ел буенда җыелган заказ җырларын язырга, газеталар укырга, интернетка керергә, “Матбугат.ру”ны актарырга вакыт табылды,” – ди ул. Ә аварияне шаярып кына искә ала: “Ярый әле Камаз исән калды!”.

Корылтайда ТР Президенты Рөстәм Миңнеханов катнаша.

Билгеле булганча, Камил хәзрәт Сәмигуллиннан башка, мөфти вазыйфасына тагын ике кеше дәгъва итте. Кандидатлар арасында ТР буенча Эчке эшләр министрлыгы карамагындагы “Хәтер” мәчете имам-хатыйбы Харис хәзрәт Салихҗанов, Бөтенроссия мөфтиятенең Голәмәләр советы җитәкчесе, танылган дин белгече Фәрит хәзрәт Хәйдәров (Сәлмән) дә бар иде. Аларның һәркайсы корылтайда үз программасын тәкъдим итте.

К.Сәмигуллинга 28 яшь. Ул 1985 елның 22 мартында Мари Эль Республикасы Звенигово районының Красногорск бистәсендә туган.
2003 елда Төньяк-Кавказ ислам университетында белем алган. 2004-2007 елларда Истанбулда мәдрәсәдә укыган. Быел РИУның ислам фәннәре факультетын тәмамлый.

Ул, мөфти вазыйфаларын башкаручы итеп билгеләнгәнче, 2008 елдан бирле Мирный бистәсендәге Тынычлык мәчетендә имам-хатыйб булып торды. 2011-2012 елларда мөфтиятнең нәшрият бүлеген җитәкли. 2013 елдан – мөфтинең фәнни эш буенча урынбасары. ТР мөселманнары Диния нәзарәтенең Президиум әгъзасы, Голәмәләр советы әгъзасы, ТР Баш казые киңәшчесе, Татарстан мөфтиятенең Экспертлар советы җитәкчесе. 2013 елның 6 мартыннан Татарстан мөфтие вазыйфаларын башкарды.

Гарәп һәм төрек телләрен камил белә. Өйләнгән, 3 баласы бар.

Матбугатта 2013 елда “Тукай бүләген кемнәр дәгъва­лый” дигән хәбәр дә пәйда булды. Бу хәбәр халыкка мәгълүм булганчы ук үзара сөйләшү­ләрдә имеш-мимеш сүзләр тарала. Моннан бер айлар чамасы элек әдәбият, сәнгать дөнья­сындагы мәгълүматлардан нык хәбәрдар булган, мөлаем теләктәшем Гүзәл Сәгыйтова (телевидениенең “Мәдәният дөньясы” тапшыруларын алып баручы): “Нәкыя апа, Г.Камал театры Алсу апа Гайнуллинаны Тукай бүләгенә тәкъдим итә икән. Аның Тукай бүләге алганы юк идемени?” – ди. Бу сорау­ны аннан ишеткәч, мин дә аптырап калдым. Аптырау гынамы, тәмам гаҗәпләндем. Чыннан да, бәлки аңа дәүләт бү­ләген икенче мәртәбә бирә­ләрдер? Хәзерге премия бирү уставы буенча ике мәртәбә бирелү дә мөмкин бит?.. Ачык­ладык, беренче генә икән...

“Гайнуллина Алсу Әскәр кызы – Г.Хугаевның “Кара чикмән”дәге Биртәтә образын, Г.Исхакыйның “Курчак туе”н­дагы (М.Гыйләҗев һәм Р.Хәмид инсценировкасы) Наташа образын, З.Зәйнуллинның “Арбалы хатыннар”ында Гайшә образын иҗат иткәне өчен”, – дип әйтелгән.

Ярый, хуш, тәкъдим ителеп матбугатта чыкты. Янәдән үз­ара сөйләшүләр башлана. Мин дә өй диварлары эчендә генә бикләнеп ятмыйм: телефон аша көн дәвамында әң­гәмәләр, бә­хәсләр бара. Ни­чәмә-ничә танышларым бе­лән сүзгә кереш­сәк тә, һәр­кайсы: “Гайнулли­наның Ту­кай премиясе юкмыни?” – дип сәерсенеп калалар...

1954 елның 24 февралендә Чүпрәле районы Чүпрәле авылында дөньяга килгән кыз 1974 елда Казан театр училищесын тәмамлый һәм Татар академия театрында эшли башлый.

Татарстанның һәм Россия­нең халык артисты, РСФСРның К.Ста­­­нис­лав­ский исемендәге Дәүләт бүлә­ге иясе Алсу Гай­нуллинаның рольләрен саный башласаңмы? Аларның бер­ничәсен генә әйтеп китәм: “Татар хатыны ниләр күр­ми”дә Гөлбану, “Талак, талак”­та Гө­ләндәм, “Качаклар”да Сәр­би, “Казан сөлгесе”ндә Мөр­шидә, “Сүнгән йолдызлар”да Сәр­вәр, “Бирнәсез кыз”да Лариса, “Бә­хетсез егет”тә Гайни, “Әниләр һәм бәбиләр”дә Валентина һәм башкалар.

Тукай бүләгенә тәкъдим ителгән икән, ул иҗатчының барлык иҗади гомерендәге уңышла­рын да барлау ич инде. 40 ел дәвамында халкыбызны сокландырырлык гамәлләре булган Алсуыбыз милләтне тәр­бияләү эшенә армый-тал­мый хезмәт иткән. Бу очракта Аяз­ның ар­тист­ларның милләт­не тәр­бия­ләүгә мөнәсәбәтле юлларын әйтеп үтәсе килә.

“...Спектакль тәмам. Халык, ишелеп, бәхет диңгезеннән караңгы, дымлы, суык һәм пычра­к урамнарга тарала. Ләкин алар хәзер бөтенләй үзгә халык, күңелләр яп-якты, сүзләр түгәрәк, алар үзгәр­гән­нәр. Көннәр буе ят телдә сөйләгән радио-телевизор­ларга күнеккән, эштә әдәп сак­лап сыңар урыс хакына вата-җимерә урысча сөйләшеп йөрергә мәҗбүр ителгән кешеләр хәзер үзгә: алар – ТАТАРЛАР. Ах, татар булуларын нигә алар шулай сирәк тоялар? Әйе, алар бу кичтә бөтенләй бүтән кешеләр, алар баеп кайтып баралар, көчәеп.

Кем уятты аларның җан­нарын? Кем баетты бөек та­тарны? Кем ул бөек тылсым­чылар? Алар – артистлар! Та­бигатьнең серле балалары, тиң­дәшсез тыл­­сымчылар. Әгәр телебез татарча ачылырга торганда, ка­раңгы офыклар артында яктылык офыгы җемел­дәгәнен аермачык әйтергә тиешбез. Әгәр без ХХ гасырның ишеген ябарга җы­енганда, татар җаны әзме-күпме исән калга­н, дип расларга телибез икән, без гасыр дәвамында татарны милләт итеп саклап калырга омтылган бөекләр турында тел яшермичә сөйлик инде...” – дип яза ул үзенең бер кулъязмасында. Буш сүз, юк сүз дип кем бәхәскә керер икән? Шулар арасында Алсу Гайнуллинабыз – халкыбызның иң яраткан, иң талантлы артист­кала­рыбызның берсе ич!

Алсуның Тукай бүләгенә тәкъ­дим ителгән рольләре уйна­лган әсәрләрне минем сәхнәдән үз вакытында карап барганым булды. Ләкин күңел хәтере дә томанлы пәрдә белән каплана бара шул...

Тукай бүләгенә тәкъдим ителүен ишеттем дә сөендем. Бирерләренә дә ышандым. Менә кичә генә үземне үзем сискәндереп: “мин дә бит – Ал­суны сәхнәдән яратып караучы, аны хөрмәт итүче, Мар­­сель Сәлимҗанов исән вакытта гел аш-суларда бергә булып аралашкан, тәгам бүлешкән кеш­е”, – дим. Бәй, шулай булга­ч, ник мин тамашачы була­рак аның хакында сүз әйтмим соң әле?

Театр афишаларына күз салам, 31 март – якшәмбе көн­не – “Курчак туе” спектакле икән. Тәвәккәлләп, спектакль­гә чыгып киттем. Спектакльнең премьерасы 2009 елның 8 но­яб­рендә булган. “Халык та йөрүен сүл­пәнәйткәндер инде бу спек­такльгә”, – дигән уй-фикер­ләрем белән бардым. Барсам, зал тутырып халык килгән. Дөрестән дә, мин аны бөтенләй яңа спектакль итеп кабул иттем. Премьера көн­нәрендә алган тәэсирләрем тонык­ланган, онытылган...Спектакльнең һәр ягына игътибарымны юнә­лтергә ты­рыштым. Йотылып карап һәм тыңлап утырдым. Мин бит театр сәнгате буенча белгеч түгел, дип үземне тынычландыргандай итеп язарга алындым шул. Алсу кадәр затлы, киң колачлы, театр сән­гатендәге иң зур бүләкне – К.Станиславский исемендәге премияне инде 1991 елда ук алган артистка хакында мәгъ­нәле фикер җит­керә алырмынмы соң мин?! Гадәттә, Россия бүләкләрен биргәндә, үз төбә­гендәге, милли премияләрнең бирелгәнме-юкмы икәнлегенә игътибар итәләр. Мин монысын Аязым­ның иҗатына мәс­кәүлеләр премия биргәндә шул ягына да игътибар ит­кәнлекләрен хә­терлим. Ә бит Алсуга премия бирүгә андый тоткарлык та булмаган: би­рергә икән – би­рергә! Аның талантына театр белгечләре югары бәяләрен һич тоткарлыксыз, бернигә дә карамый бир­гәннәр! Татар төбәгендә шундый озакка сузылган бәяләү мизгеле безнең милләтне бизи торган күренеш түгел, әлбәттә!

“Курчак туе” пьесасы минем улым Мансур һәм гаи­ләбезнең дусты Ризван Хә­мидләр тарафыннан иҗат ител­гән. Аларның үзара сөй­ләшүләреннән чыгып әйтә алам: пьеса Гаяз Исхакый ру­хына таянып язылган гына, ә асылда аның бер әсәреннән дә бер җөмлә алынмаган. Бу – аларның уртак иҗат җимеше! Нинди тирән фикер ята ул пьесада! Никадәр гыйбрәт, ника­дәр үткәнне күреп аңлату, ки­ләчәккә ишарә анда! Залдагы тамашачыларның сүзенә колак салам: “Бу бит безнең бүгенгебез”, – диләр. Аяз гомере буе милләт-милләт дип җан авазы белән сөрән салып яшәде, үзенә урын тапмыйча ачыргалана иде. Бу әсәр шул ук вакытта Аязның рухына тәңгәл килә торган булуы белән дә мине җирсетә! Әсәрнең бөек­леген халыкка җиткерүдә талантлы режиссерыбыз Фәрит Бикчән­тәев дөрес штрихлар тапкан, аның рәссамы булган Булат Ибраһимов ниндидер затлы миллилеккә басым ясаган. Сүз башым бит шүрәле, дигәндәй, Алсу, әсәрдә Ната­ша образын башкарып, тамашачы алдын­да тагын сыналды: “нинди генә адәмнәрне бир­сәгез дә, ха­рактер­дагы эчке хисләрне тама­шачыга җит­ке­рерлек итеп башкара алам”, дигән фикергә мөһер сукты кебек. Нинди гайрәтле Наташа, авыр хәлдә калып, “мескен” булырга тиеш, халыктан үзенә кызгану хисләре тудырырга тиеш кебек. Юк, ул һаман да гайрәтле, җилнең кайсы якка исү юнәлешен чамаларга гына кирәк, аңа һәм ул тагын да гайрәтен чәчәчәк. Гайрәтне кайсы якка чәчәргә алынасың бит?! Анысын тамашачы үзе абайларга тиеш. Ә аны Алсу тама­шачыга үз осталыгы бе­лән җиренә җиткереп бирә... Рәх­мәт аңа!!!

Зәки Зәйнуллинның “Ар­балы хатыннар” пьесасы сугыш еллары эпопеясын хә­терләтә. Ул әсәрне карап, чын мәгъ­нәсендә ул еллардагы хатын-кызларның да авыр тормыш­та яшәгәнлекләрен искә төше­рәбез. Сугыш елларында тылда калганнар өчен очны-очка ялгап яшәү аерата авыр иде. Ил азатлыгы хез­мәтенә озатылган ирләрен хатын-кызлар ихлас фида­карьлек белән көтәләр. Бу әсәрдәге Гайшә – гаҗәп тә үзенчәлекле образ. Аны Алсу тирән мәгънәле ихласлык бе­лән башкара. Ул анда бөтенләй танымаслык кыяфәткә кергән. Тамашачыларның: ”Алсу Гайнуллина уйный, дип програм­мада язылган, ә ул уйнамадымыни? Аның кыяфә­те түгел ич бу!” – дип аптырап калганнарын беләм. Бу аның тиңдәшсез актерлык талантына ия булганлыгын күрсәтә! Аңа “Сөяксез Гайшә” кушама­ты тагылган. Халык һич юк җирдән кушамат кушмаган, кешенең сөякле икәне һәр­кемгә мәгълүм. Ул үзен сөяксез Гайшә дип атауларыннан ка­нәгать түгел, аның “Тәвәккәл Гайшә” буласы килә. Ул бары тик яхшылыкка гына омтылып, тәвәккәллекләр генә кыла.

Алсу ”Кара чикмән”дәге Биртәтә хәйләкәрлеге белән мәртәбәгә ирешә торган зат булып истә калган. Аның һәр иҗат җимеше татар тамашачысы өчен авыздан бер вакытта да тәме китми торган көтеп алынган татлы ризык кебек.

Танылган режиссер Марсель Хәкимович Алсуны труппадагы барлык артисткалардан да өстен итеп, хөрмәт итеп ярата торган иде. Марсель Илдар белән Алсуны һәрвакыт гаилә дуслары итеп санады, балалары кебек үз итт­е. Без дә Марсельләр белән гаи­лә дуслары булганлыктан, берг­ә очрашырга туры килә иде. Марсель Хәки­мович Алсуны талантлы актриса булганы өчен яратты! Юкка тү­гелдер бит!

Алсу Гайнуллина – бу ел­ның Тукай бүләгенә, һич­шиксез, лаеклы артисткабыз! Бирсен Ходай!  

Фин, төрки, славян халыкларының кушымтасы булган мордва-каратайлар турында борынгы язма мәгъ­лүматлар бөтенләй юк дияр­лек. Иң беренче тапкыр алар XVIII гасырда гына телгә алыналар. Эзләнү-тикшеренүләр күрсәткәнчә, мордва-каратайлар бу якларга XII-XIII гасырларда эрзә һәм мукшылар яшәгән җирлекләр­дән килгәннәрдер һәм беренче күршеләре төркиләр булгандыр дигән фикер бар. Бу аларның йорт бизәлешләрендә, алар өстенлек биргән төсләрдә күренә. Туган телгә килгәндә, каратайлар, татарлар арасында яшәп, үз телләрен оныткан мордвалылар түгел. Монда яшәүче һәркем кистереп әйтә: элек-электән алар нәкъ менә каратай телендә сөй­ләшкәннәр. Йөз чалымнарын, милли киемнәрне күрмәгәндә, татар кешесе белән аралашам дип уйларга мөмкинсең, кайбер сүзләр генә үзгәрәк әйтелә. Җырларның көйләренә килгәндә, ул – рус халкыныкы. Гомумән, соңгы чорда мордва-каратайлар рус мәдәниятенә ныграк якынайганнар, кү­рәсең, диннең уртак булуы да йогынты ясагандыр. Борынгы гореф-гадәтләрне барласак, татар халкы белән тыгыз бәйлә­нештә булганлыкларын кү­рергә була. Мәсә­лән, кыз бирнәсен китерү йоласы. Каратайлылар, православие динендә булсалар да, мөселманнарныкына охшап, дини бәйрәмнәрнең бер­сендә сарык чалалар. Ләкин аның итен мохтаҗларга таратмыйлар, ә гаиләне сыйлыйлар. Кама елгасыннан балык тотып, иген игеп, табигатьне яратып, аңа табынып яшәгән мордва-каратайларның бүгенге язмышы бик аяныч. Кайчандыр тулы бер этник төркем булып яшәгән халыкның саны бүген йөзгә дә тулмый. Ибраһим Газинең: «Дәүләтләр булган-беткән, халыклар яшәгән – эзе дә калмаган, ай калган да, кояш калган һәм китап калган», – дигән сүзләре бар. Китапханәнең диварында язылып куйган бу сүзләрне укыган саен, халкы булмагач, аның китабы кемгә кирәк инде, дип уйлый торган идем. Ни кызганыч, мордва-каратайлылар киләчәктә китап битләрендә генә сакланачактыр, мөгаен. Исән чакта барлап-кадерләп калыйк, ди­гәндәй, ТР Мәдәният министрлыгы ярдәме белән, Каратай авылында «Шумбай, Каратай!» дигән авыл бәй­рәме уздырылды. Бәй­рәмдә Казан кунаклары, район җитәкчеләре дә катнашты. «Мордва халкының Россиягә кушылуына 2012 елда 1000 ел булды. Әлеге уңайдан һәм Татарстанда яшәүче аз санлы милләтләргә ярдәм итү кысаларында, ТР Мә­дәният министрлыгы ярдәме белән, мордва-каратайлыларның тарихын, мәдәниятен, гореф-гадәтләрен өйрәнеп, тарихи-этнографик язмалардан, фотолардан, документлардан һәм ноталардан торган китап, «Мордваларның музыкаль фольклоры» дигән аудиодиск чыгарылды, мордва-каратайлар турында документаль фильм төшерелде», – ди ТР мәдәният министрының урынбасары Гү­зәл Нигъмә­туллина. Кама Тамагы муниципаль район хакимияте дә каратай халкын күз уңыннан җибәрми. Узган көз генә менә дигән мәдәният йортын ачканнар. «Бетеп ба­ра торган авылга нигә кирәк соң бу өр-яңа бина?» – дип сорыйм район хакимияте башлыгы урынбасары Рөстәм Гыйльметдиновтан. «Бу мәдәният йортында кибет, медицина-акушерлык пункты урнашкан. Халыкны җыйнап, сөйлә­шер, сайлаулар үткәрер өчен дә бер бина кирәк иде, боларның барысын күздә тотып, мәдәният йорты төзелде. Авылда мәк­тәп яшендәге биш бала бар, алар күрше авылга йөреп укыйлар. Эшләүче кешеләр күп түгел, күрәсез, авылда, башлыча, өлкәннәр яши», – диде Рөс­тәм Гыйльметдинов, сәхнә тотучы өлкәннәргә ишарә­ләп. Бәй­рәмгә район чын-чынлап, бик якын килеп әзерләнгән. Өс­тәлдәге эскәтерләр дә, мордва-каратайларга хас чигешләр белән өр-яңадан тукылып, кунаклар алдына җәелгән. Бәй­рәмгә килүче һәр кунакны милли ризыклар, кайнар чәй белән сыйладылар. Каратайлар, тау халкы кебек, озын гомерле, туксанга җитеп килүче өлкәннәр, күз тимә­сен, үз акылларында, сәх­нәдә биеп-җырлап йө­риләр. Әнә шундый сыйлы, җырлы-биюле бәйрәмдә катнашырга туры килде, тик күңелдән генә сагыш, ниндидер бер үкенү, сагаю китмәде. Әйе, халыклар булган-беткән...

* * *

Бу мордва-каратайларның милли ризыгы – сякана. Пилмән камырыннан зур булмаган түгәрәкләрне кисеп алып, кырыйларын аз гына күтәртеп бөгәбез һәм суга салып пешереп алабыз. Аны судан алып, эченә киптерелгән гөмбәгә, атланмай кушып ясалган эчлекне салып, кайнар килеш табынга бирәбез. Ашап карадым, бик тәмле, үзенчәлекле ризык, пешерү өчен үзгә бер осталык кирәктер дип уйлыйм. Мордва-каратайларның өстенлек биргән эчемлеге – кипкән җиләкләргә аз гына чүпрә салып ясала торган буза һәм урман җиләкләре, кызыл чөгендер белән кайнатылган сыра. Бу халык элек-электән төрле­дән-төрле шулпаларны (алар үзләре шурпа ди) бик яраткан һәм аларны мичкә тыгып әзерли торган бул­ганнар. 

 
- Флера ханым, телевидениегә ничәнче елны килгән идегез?

- 1986 елда мине  ассистент итеп алдылар. Бераз тәҗрибә туплаганнан соң, «Чулпан» тапшыруын алып бара башладым.

- Ә «Татарлар» ничек барлыкка килде?

- «Чулпан»да эшләгән вакытта, Татарстаныбызга читтә яшәүче татарлар кайта башлады. Нәкъ тә менә шушы күренеш «Татарлар» тапшыруын башлап җибәрергә этәргеч бирде. Татарстаннан читтә яшәүче милләттәшләребезнең тормышы, көнкүреше зур кызыксыну уятты миндә. Халык та яратып кабул итте.

- ТНВдан китүегезнең сәбәбе нидә?

- 26 ел эшләгәннән соң, сәбәп бер генә була торгандыр инде ул. Үзем теләп киттем.

- Кая киттегез?

- Башка өлкәгә күчтем. Тик бу әлегә сер булып калсын.

- Сез сайлаган өлкә иҗат белән бәйлеме?

- Юк, иҗат белән бөтенләй дә бәйле булмаган өлкә ул.

- Алайса, яңа эшегездә уңышлар телибез.

- Рәхмәт.

Белешмә:
Флера Абдуллина 1963 елның 30 июлендә Балык Бистәсе районы Кече Укмас авылында туган. Балачактан журналист булырга хыялланган. Казан Дәүләт университетын тәмамлый. Конкурс буенча телевидениегә килә. “Чулпан”, “Татарлар” тапшыруларын алып бара.

Тик менә уңышы гына төр­лечә була. Бигрәк тә соңгы ике-өч елда әле корылык, әле колорадо коңгызы теңкәгә тия. Күрәсең, шуңа да иртә яздан көзгә кадәр хезмәт куеп чиләнгәнче, бәрәңгене базардан гына чыгып алуны хуплаучылар саны арта бугай.

Орлыгына күрә уңышы

Фәния Җамалиева бәрәң­генең яңа сортларын уйлап табу, үстерү, саклау проблемалары буенча 1981 елдан, ягъни Татарстан авыл хуҗа­лыгы фәнни-тикшеренү институтында эшли башлаганнан бирле шөгыльләнә. Авыл хуҗалыгы фәннәре докторы, 32 ел дәвамында шушы юнә­лештә эшләп, Россия Федера­циясенең дәүләт бүләгенә лаек булган галим. Соңгы елларда һава торышы гадәттә­гедән 2-3 градуска җылыну һәм берничә ел рәттән килгән корылык нәтиҗәсендә Татарстанда бәрәңге җитештерү буенча яңа проблемалар барлыкка килә, ди. 2011 елдагы корылык бәрәңгегә артык үсеп китәргә мөмкинлек бир­мәде. 2012 елдагы катлаулы һава шартлары нә­тиҗәсендә “коры черек” авыруы бәрәңге уңышына тагын зур зыян китерде. Әлеге чир “икенче ик­мәк“нең күпләп че­рүенә дә сәбәпче булды, ди Фәния Фәйзрахман кызы.

Галим раславынча, хәтта шушындый шартларда да кайбер җирле сортлар үзенең корылыкка нык чыдам булуын тагын бер кат раслый ал­ды. “Невский”, “Удача” сортлы бәрәң­гедән узган елларда республи­каның бәрәңге игү­че хуҗалык­лары яхшы уңыш алды.

Шунысы кызык: 2011 елдагы корылык вакытында “Удача” сортлы бәрәңгедән хәтта ике тапкыр уңыш алучылар була. Беренчесе июнь ахырында, икенче уңышны октябрь аенда җыеп алдылар, ди Фәния Җамалиева. Үлән дә корып кипкәндә, бу кадәресе, чыннан да, мог­җизага тиң.

Россиянең Бөтендөнья Сәүдә Оешмасына керүе бе­лән бәйле рәвештә Татарстан базарында да тирә-күрше регионнардан гына түгел, хәтта океан артындагы дәүләтләр­дән китерелгән бәрәңге күлә­ме арта. Голландия, Германия, Белоруссия һәм башка илләрдән озын-озак юл үтеп китерелсә дә, ни сәбәпледер, аларның бәяләре безнекен­нән арзанрак. Димәк, якын киләчәктә икенең берсе – үзе­бездә бәрәңге үстерүне шактый киметергә, яисә бәрәңге игүнең арзангарак төшә торган юлларын табарга кала. Беренчесенең илне тупыйкка илтәчәге ачык. Болай да инде Россия халкы куллана торган бәрәңгенең яртысына якыны – чит илләр өлеше. Димәк, икенче юл – бәрәңге орлыгы­ның югары җитештерүчән сортларын утырту, яңа техно­логияләр куллану кала. Бөтен бәла – утыртыла торган бә­рәңге орлыгының түбән сортлы, төрле авырулар белән зарарланган булуында. Андый орлыктан югары уңыш көтәсе дә юк.

Колорадо афәтеннән ничек котыласы?

20-30 сутый кишәрлегендә бәрәңге утыртучыларның кү­бесе ел саен бер үк тырмага баса бугай. Беренчедән, март ае ахыры-апрель аенда ук инде утыртасы орлыгын баздан яки идән астыннан чыгарып куя. Икенчедән, югары җи­тештерүчән орлык эз­ләп йөрергә вакыты яки теләге булмаганнар ниндие бар – шунысын утыртырга кү­неккән. Бары тик җире генә буш калмасын.

– Бакчага утыртасы орлыкны баздан иртә чыгарырга киңәш итмәс идем. Аны, ким дигәндә, 12-17 градус җылы­лыкта берничә атна чыныктыру кирәк. Бәрәңгедә шытып чыккан бүлбеләр кыска, әмма нык булуына игътибар итегез. Зәгыйфь орлыкны утыртудан файда юк. Утыртырга өч-дүрт көн кала, бә­рәңгене утыз һәм аннан да артык җылылыкта кояшта тотуның да файдасы зур, ди Фәния ханым.

Белгечләр әйтүенчә, бер кеше яшенә һәм тормышына бәйле рәвештә ел дәвамында 120-250 килограмм бәрәңге ашый. Бу ризыкның кеше организмы өчен файдалы булуын һәркем яхшы белә. Тик менә Россияне колорадо коңгызы басып алгач, аны юк итәр өчен әллә нинди агулар файдаланыла башлавы гына борчый. Югыйсә, үз вакыты белән бу афәттән котылырбыз дигән өметләр дә һаман акланмый. Гомумән, колорадо коңгызыннан котылу әмәле бармы?

Чит илләр бу проблеманы ничек хәл итә?

– Чит илләрдә колорадога каршы безгә караганда азрак чыгымнар белән көрәшәләр. Әмма нәтиҗәсе зуррак. Анда бит, әйтик, үсеп утыручы бәрәңге тирәсендә колорадо коңгызы күренү – сатып алучыны югалту дигән сүз. Бер генә кулланучы да аның бә­рәңгесен сатып алмаячак. Шуңа да чит ил бәрәңге үс­терүчеләре бу афәт белән күмәк көрәшә.

Бездә исә хәл башкачарак. Зур мәйданнарда бәрәңге үс­терүчеләр үзенчә, шәхси ки­шәрлек хуҗалары үзенчә кө­рәшә. Россиядә җитештерелә торган бәрәңгенең 80 процентка якыны фермер һәм шәхси хуҗалыкларда булуын да исәпкә алганда, бу хәлнең әле шактый озакка сузылуы мөмкин. Әйтик, күршең коң­гызга каршы агу кулланганны син белми дә калырга мөм­кин. Колорадо коңгызына шул гына кирәк тә. Аның бит һәркайсы ким дигәндә 500 күкәй сала. Шуннан үрчиләр. Бу афәткә каршы барлык бәрәңге үстерүчеләр берлә­шеп көрәш алып барганда гына нәтиҗәле була.

Озак еллар дәвамында бәрәңге үстерү тәҗрибәсе туп­лаган галимнән бә­­рәң­гене ничек утырту кирәклеге турында да киңәш сорадым. Моның өчен җир өлгереп җиткәнне көтү мөһим. Тирес кертелгән булса, тагын да яхшырак. Тирән итеп утырту кирәкми. Үсеп чыккач та, бәрәңге төбен өю мәслихәт. Ә иң мөһиме, орлыгың яхшы булсын, ди Фәния Җама­лиева. 

Мәктәптә укыган чакта ук шигырьләр яза башлый ул. Абдулла Алиштан хатлар-киңәшләр ала. «Артек»та була. Укуын тәмамлагач, берара пионерлар оешмасында тәрбияче булып эшли. Сугыш башлангач та, үз теләге белән фронтка китәргә гариза бирә һәм, 1943 елның гыйнварыннан алып, 1944 елның декабренә кадәр алгы сызыкта була, берничә мәртәбә яралана, шәхси батырлыклары өчен Кызыл Байрак һәм Кызыл Йолдыз орденнары һәм медальләр белән бүләкләнә. Мин белә-белгәндә, төрле бәйрәм-сәйрәмнәрдә, аеруча Җиңү көнендә һәм Шигырь бәйрәменә әверелгән 26 апрельдә, шул бүләкләрен күкрәк тутырып тагып, башына атаклы кәләпүшен киеп, халык арасына чыга иде ул. Аның шикелле орден-медаль таккан могтәбәр ветераннар урамда еш очрый, әмма, туп шикелле түгәрәк гәүдәсен калкытып, йөзен-рәвешен, килеш-килбәтен балкытып, мәйдан тутырып, шаулап-гөрләп шулай йөрү фәкать аңа гына килешә кебек тоела иде. Сокланучылар да, аңа сәерсенеп караучылар да булды ул вакытта. Күпләр Мәхмүт абыйның сугышта артиллерист булганлыгын (башта взвод, аннан батарея командиры!) белмәгәндер дә. Бервакыт, шагыйрьне тимер юл вокзалыннан үзе яшәгән Дәрвишләр бистәсенә озаткан чакта, «өлкән туган»нардан булган берәү перронда, юктан гына сәбәп табып, әтәчләнә башлагач: «Шым бул! Каршыңда унбиш фашист танкын бугазыннан чәйнәп өзгән фронтовик басып тора!» – дип, әлеге «иптәш-кардәш»нең бик тиз кикриген шиңдергән иде. Бу сүзләрне ул тормыштагы гаделсезлекләр белән очрашкан, хаксызлыклар белән йөзгә-йөз килгән, шуларга карата ачу-нәфрәте кайнап ташыган чакларында еш әйткәндер, дип уйлыйм. Әйткәндер, шулай әйтеп, хөсетле-мәкерле бәндәчекләрне үз урыннарына утырткандыр.

Урысның атаклы әдибе Константин Симонов кайчандыр (артиллерист Мәхмүт Хөсәенов сугышның үзәгендә кайнаган мәлләрдә) аның турында тикмәгә генә, «Кыска буйлы батыр татар», дип язмагандыр. Бу турыда да, шулай ук, 1945 елда Ленинградтагы Оборона халык комиссариаты хәрби нәшриятында унбер мең тираж белән аның «Туган ил өчен» дигән беренче шигъри җыентыгы басылганлыгы хакында да бүген күпләр белмидер әле. Хактырмы, юктырмы, шул дәфтәр калынлыгындагы китабы дөньяга чыккач, кайсыдыр бер зиннәтле залда зур мәҗлес оештырып, Мәхмүт абый бөтен Ленинградны шаккатырган диләр. Булыр, булыр. Батыр йөрәкле шагыйрьләрдән бит ул...

Мәхмүт Хөсәеннең үз-үзенә багышлап язган икеюллык бер шаян шигыре бар:

Урысның бар Александр Пушкины,
Татарның бар Мәхмүт Кәләпушкины!

Шагыйрьнең үзе исән чагында кырыклап китабы дөнья күрә. Ул – ике йөздән артык җыр авторы. Шулардан бер «Бәрәңге»сен (Ифрат Хисамов көе) искә төшерү дә җитәдер:

Вак-вак итеп турап, яшь киленнәр
Табаларда сине биетә...

Заманында ул, ил буйлап сәфәргә чыгып, төрле төбәкләрдә каңгырап яшәгән татарлар белән иң күп аралашкан, әдәбиятыбызны иң күп пропагандалаган каләм әһелләребездән иде. Әлбәттә, аның бу игелекле гамәленә, бигрәк тә шигырьләрен оста укуына көнләшеп караучылар да табыла. Андыйлар шагыйрьгә җай чыккан саен аяк чалырга – аны, кирәксә-кирәкмәсә дә, тәнкыйтьләргә, Язучылар берлегенә әгъза итеп алдырмаска тырыша. Яхшымы, начармы, әмма дөньяга дистәләгән шигырь китабын чыгарып танылу алган шагыйрьнең илле яшендә генә (!) берлек әгъзасы булуы – моңа бер дәлил.

Әдип тормышыннан кызыклы бер фактка игътибарны юнәлтәсем килә. Аны һәрдаим «3»ле саны «эзәрлекләгән» икән: 1923 елда туа, 1943 елда сугышка керә, өч китабы («Чор һәм җыр», «Ләйсән», «Мәхәббәт һәм моң») 1963, 1973 һәм 1983 елларда басыла, 1973 елда Язучылар берлеге әгъзасы була, 1983 елда Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре дигән мактаулы исем ала, 1993 елда вафат була...

...1993 ел. Март башлары. «Салават күпере»нең (шунда эшләгән чагым) апрель санында Мәхмүт абыйның берничә шигыре басылырга тора. Көннәрдән бер көнне шалтырата бу: «Нишләп ятасыз анда? Минем шигырьләрем кайчан чыгып җитә? Фотомны бирәсезме? Менә чибәр-чибәр кызлар бик ялынгач: «Мәхмүт абый, синсез безгә бик күңелсез!» – дип теңкәгә тигәч, обком бүлнисенә кердем әле... Юбилеема хәтле профилактика үтәм дә чыгам... Көтегез!»

Без көттек Аны. Тик ул чыкмады хастаханәдән – 15 мартта кинәт кенә бакыйлыкка күчеп, Дәрвишләр зиратында соңгы сыену урынын алды. Аның журналдагы шигырьләре, укучыларга соңарган сәлам булып, Мөдәррис Әгъләмнең хушлашу сүзе белән халыкка таралды...